تابناک فارس به نقل از فارس: تالابها منطقه‌هایی شبیه به دریاچه و جایی بین آب و خشکی هستند. ممکن است در بعضی از روز‌های سال خشک و در بعضی از روز‌ها پر از آب باشند. داخل این تالابها پر از گِل‌و‌لای است و زیستگاه پرندگان مهاجر یا بومی و گیاهان متنوعی‌اند که زیبایی منحصربه فردی دارند.
بخش مولد بسیاری از چرخه های حیات به تالاب ها برمی‌گردد، درون تالاب ها بی شمار موجودات زنده دیده می شود. این تالاب ها هستند که از انبوه گونه های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت می کنند و به عنوان ذخیره‌گاه‌های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می شوند.
وجود تالاب های طبیعی برای محیط زیست و کره زمین لازم است، زیرا تالاب ها می توانند ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب های زیرزمینی (جابه جایی آب از تالاب به درون سفره های زیرزمینی)، تخلیه آب های زیرزمینی (جابه جایی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آب های سطحی)، پالایش آب از رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی را انجام دهند.
کنوانسیون رامسر (میثاق بین المللی حفاظت از تالاب ها)، قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است که آغاز آن ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ بود و در نهایت، در سال ۱۳۵۳ جنبه قانونی یافت.
این کنوانسیون بر حفاظت و بهره برداری معقول از تالاب ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی و در حفاظت از تنوع زیستی تاکید ویژه دارد.
تنوع اقلیم، پستی و بلندی های فراوان، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها، در ایران شناسایی شوند.
از ۴۲ نوع تالاب طبیعی ایران تعداد ۲۴ تالاب با مساحتی حدود ۱/۵ میلیون هکتار در فهرست کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده است که تالاب نیریز(طشک و بختگان)و کمجان و دریاچه پریشان و دشت ارژن، در استان فارس قرار گرفته است.
از طرفی ایران در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرار گرفته است. اهمیت تالاب های ایران به دلیل قرارگیری در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان، بسیار زیاد است.
تالاب‌های استان فارس سرشار از گونه‌های ژنتیکی ارزشمند، فراوانی پرندگان، ماهی‌ها و جانوران آبزی است و در معتدل کردن آب و هوا و تغذیه منابع آبی نقش به‌سزایی دارند.
اکوسیستم تالاب‌های استان فارس به گونه‌ای است که در فصل گرما حجمی از آن بخار می‌شود. با این همه، همین فرآیند سبب باز زنده‌سازی پوشش گیاهی تالابها می‌شود.
تالاب‌های استان فارس که روزی زیستگاه گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی بوده هم اکنون یا کاملا خشک شده اند و یا در حال خشک شدن هستند.
در مورد همین موضوع با رئیس مرکز پژوهش‌های جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز به گفت و گو نشستیم، وی گفت: پدیده کم آبی بزرگترین چالشی است که ما با آن روبرو هستیم و دشواری‌های بسیاری را برای استان و کشور ایجاد کرده اما باید توجه داشته باشیم که رفتار ما باعث و بانی تمام این اتفاقات قابل پیش بینی بوده است و اگر سهم طبیعت در این مشکلات ۳۰ درصد باشد، سهم ما ۷۰ درصد است.
سید محمدجعفر ناظم السادات با بیان اینکه بر اساس اطلاعات تاریخی، تعداد سالهایی که بارندگی در جنوب کشور و استان فارس کمتر از میانگین بلندمدت بوده، بیشتر است، افزود: جغرافیای نواحی جنوبی کشور و استان فارس را بیشتر مستعد خشکسالی می دانم و احتمال وقوع دوران‌های کم بارش و خشکسالی در این منطقه بیشتر است.
حفر چاه در اطراف تالاب ها یکی از دلایل مهم خشک شدن آنها است
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، همچنین افزود: این که گفته می‌شود علت خشکی تالاب ها، خشکسالی در استان است، فقط یک بهانه است برای برداشتن مسئولیت این اتفاق از دوش عده ای! استان فارس از گذشته تا حال با میانگین بارش ۲۵۰ میلیمتر در سال جزء مناطق کم آب کشور بوده است، اما چرا در چند سال اخیر این اتفاقات افتاده است؟
ناظم السادات با اشاره به اینکه بارندگی نمی تواند باعث احیای تالاب ها در زمان کوتاه شود، افزود: زنده شدن دوباره تالاب ها تنها با مدیریت درستِ منابع آبی زیرزمینی و برداشت به اندازه از آنها همچنین پرداخت حق آبه آن ها، شدنی است.
وی افزود: حفر چاه‌ها و در پی آن از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، پدیده زیان بار غبار و طوفان های نمکی از دلایل خشک شدن تالاب‌های فارس است.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، راه حل مشکلات آبی در کشور را به این صورت بیان کرد: تا مردم هستند، مشکلات قابل حل است، دولت و مجلس باید با قانون و آیین نامه، اختیارات قابل توجهی به مردم و نهادهای مردمی و انجمن های علمی و سمن ها بدهند، تا افراد متخصص و آشنا با کار اجرایی و دارای دیدگاه علمی وارد شوند.
وی گفت: مردم سرمایه های بزرگ کشور هستند و هر وقت دولت دست از تصدی گری بردارد و کار را بر عهده مردم بگذارد، مشکلات حل خواهد شد، تعاونی های کشاورزی و سمن ها باید شجاع و پیشرو باشند و قدرت اجرایی داشته باشند تا تحقیق علمی و کارهای اجرایی انجام دهند و البته بدون وابستگی به دولت.
تصدی‌گری گسترده بخش دولتی، عامل مشکلات کشور است
ناظم السادات در ادامه به نکته ای اشاره کرد که نشان می داد، بیرون کردن مردم از صحنه مدیریت آب و جانشینی دولت، باعث و بانی بروز خیلی از مشکلات در بخش آب، شده است.
این استاد دانشگاه گفت: در اوایل دهه ۶۰ ، قنات های فعال زیادی در استان وجود داشت و سالهای سال به وسیله مردم لایروبی و مراقبت می شد و کشاورزان هم حق آبه خود را طبق برنامه ریزی و توافق با هم، دریافت می کردند، تا اینکه عده ای با مجوز قانونی مبادرت به حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق کردند و باعث خشک شدن قنات ها شدند.
وی ادامه داد: وقتی مردم به محاکم قضایی و دولتی مراجعه می کردند، حق را به آن صاحب چاهی می دادند که مجوز قانونی داشت! پس نتیجه چه شد؟ روز به روز تعداد مجوز حفر چاه افزایش یافت و قنات ها و چشمه ها خشک شدند و سطح آب های زیر زمینی کاهش یافت و تالاب ها رو به خشک شدن کردند.
رئیس مرکز پژوهش‌های جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز، گله ای هم از تصمیم گیرندگان داشت و گفت: برای انجام هر کاری باید تحقیقات گسترده علمی توسط نهادهای علمی مستقل انجام شود، اما متاسفانه تصمیم‌گیری‌ها در کشور ما، به طور عمده توسط شرکت های تولیدکننده کالا و خدمات صورت می گیرد، یک روز تصمیم به سدسازی گسترده می گیرند و یک روز هم انتقال آب از خلیج فارس با منافعشان همخوانی دارد! الان در کمسیون کشاورزی مجلس، چند نفر متخصص کشاورزی و یا کسی که تجربه یک هکتار کشاورزی داشته باشد، حضور دارد؟
ناظم السادات بیان کرد: با پرداخت درصد کمی از هزینه انتقال آب خلیج فارس به استان، به کشاورزان بخش های مختلف و کاستن از زمین های زیر کشت محصولات پر آب، مثل برنج و ذرت، مشکل آب استان حل خواهد شد.
طبق یک خبر موثق، هم اکنون در استان فارس، حدود ۷۰ هزار چاه مجوز دار و ۳۰ هزار چاه بدون مجوز وجود دارد، که سه نوع برداشت آب وجود دارد، برداشت مجاز آب از چاه مجاز و برداشت غیرمجاز آب از چاه غیرمجاز و سومی برداشت آب غیرمجاز از چاه های مجاز است و این موضوع فقط با نصب کنتورهای هوشمند روی چاه های مجاز، قابل کنترل است که سال هاست قرار است اتفاق بیفتد اما کو گوش شنوا!
از مدیرکل محیط زیست استان فارس هم عواقب خشک شدن تالاب های استان را جویا شدیم; وی با بیان اینکه با خشک شدن تالابها به گونه‌های گیاهی و جانوری آسیب وارد شده است، تصریح کرد: در دریاچه پریشان و کاف‌تر در زمان پرآبی ماهی‌گیری انجام می‌شد اما در حال حاضر با خشک شدن این دریاچه‌ها نه تنها پرندگان مهاجر به این دریاچه‌ها نمی‌آیند بلکه به پرندگان بومی نیز آسیب فراوان وارد شده و صیادان بومی هم شغل خود را از دست داده اند، صیادانی که روزگاری نه چندان دور از محل ماهی گیری امرار معاش می کردند.
حمید ظهرابی با بیان اینکه خشک شدن تالاب‌های استان فارس بسیار خطرناک است، بیان کرد: تالاب‌های خشک شده به کانون ریزگرد‌ها تبدیل می شود و تاثیر زیادی بر زیست بوم گیاهی و درختان اطراف تالابها می‌گذارد و همچنین سبب شور شدن اراضی کشاورزی می گردد.
وی با بیان اینکه خشک شدن تالاب سبب ایجاد مشکل در زندگی مردم و اقتصاد مناطق اطراف تالاب می‌شود نیز گفت: خشک شدن تالابها سبب مهاجرت روستاییان به شهر‌ها می‌شود.
احیای تالاب‌های فارس، یک مطالبه مردمی است
حمید ظهرابی با بیان اینکه حفرچاه‌های عمیق و نیمه عمیق و برداشت بی‌رویه از چاه‌های مجاز تاثیر زیادی بر خشک شدن تالابها داشته است، افزود: کشاورزان باید در برداشت آب دقت کنند زیرا با کاهش سطح آب های زیر زمینی، تالاب ها از بین می روند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس، از آثار فرهنگی تالاب ها بر مردم محلی گفت: نام گذاری شهرستان بختگان که برگرفته از نام تالاب این شهرستان می باشد، نشان از عجین بودن تمدن و فرهنگ این مردم با یک تالاب بین المللی است که دارای ارزش های جهانی می باشد.
وی افزود: این تالابها و دریاچه‌ها در سالهایی نه چندان دور، کانون اصلی فرود مرغان مهاجر و پرواز دسته جمعی پرندگان بود و با طراوتی که در هوا ایجاد می کرد تاثیر مستقیم بر رونق تولید و کشاورزی و باغداری در مناطق اطراف داشت.
ظهرابی با بیان اینکه اگر به منافع مردمی در احیای تالابها توجه شود و مردم همراه و همسو شوند، حفاظت و حراست، ساده تر خواهد بود، گفت: با مشارکت مردم می توان محیط زیست را توسعه داد و با توجه به اینکه فارس استانی است که داعیه دار فرهنگ و تمدن در کشور است، باید پرچمدار این نوع موضوعات و الگوهای موثر مشارکت در حفاظت محیط زیست باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس با بیان اینکه معیشت و امکان زندگی مردم اطراف تالاب، در گرو حفاظت از تالاب ها است، خاطرنشان کرد: از زمانی که سایه خشکی بر این تالابها نشست، روستائیان و ساکنان جوامع محلی اطراف این تالابها رخت سفر بستند و به شیراز و دیگر شهرهای استان فارس مهاجرت کردند، دستیابی به وضعیت ایده آل زیست محیطی با مشارکت مردم و دستگاه های مرتبط، دست یافتنی است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس گفت: احیای تالاب‌های فارس اکنون یک مطالبه مردمی است و نگاه ملی به این مطالبه، یک حق طبیعی برای مردم فارس است و اداره کل حفاظت محیط زیست به عنوان متولی مدیریت تالاب ها در استان فارس به حضور فعال تمام ذی‌نفعان برای دستیابی به اهداف حفاظت و احیای تالاب ها به عنوان یکی از اکوسیستم های ارزشمند کشور نیاز دارد.
در گزارش های بعدی به معرفی و شرح وضعیت تک تک تالاب های استان فارس می پردازیم.
