تابنک فارس به نقل از مهر: با توجه به هشدارهای مطرح‌شده درزمینه وضعیت منابع آب در استان‌های مختلف کشور قصد داریم در قالب یک پرونده با انتشار گونه‌های مختلف رسانه‌ای به بحث‌های مهم پیرامون این چالش بپردازیم.
در قالب این سلسله مطالب به دنبال نگاهی بومی به راهکارهای مدیریت منابع آب و مقابله با خشکسالی و کم‌آبی هستیم، گزارش‌های تولیدی در این پرونده راهکار محور و با استفاده از ظرفیت اساتید، پژوهشگران و نخبگان دانشگاهی بوده و راهکارها قابلیت عملیاتی شدن دارند.
«پرونده‌های ویژه» اداره کل اخبار استانی خبرگزاری مهر به‌عنوان ابتکاری از سوی این خبرگزاری بنا دارد تا سوژه‌ها و دغدغه‌های مشترک کشوری را به نحوی جامع در ۳۱ استان کشور پیگیری کرده و در فاصله‌های زمانی معین هرکدام از این سوژه‌ها را روی خروجی خبرگزاری منتشر کند. در این گزارش به استان فارس سفر می‌کنیم.
نگاهی به وضعیت آبی استان فارس
در سال زراعی سال گذشته بارندگی در استان فارس نسبت به مدت مشابه بسیار پایین بود به گونه‌ای که بر اساس یک مدل ۲۰ ساله بارندگی‌ها ۴۰ درصد کاهش داشته است. در حال حاضر ۸۰۰ روستای این استان از مجموعه دو هزار روستا که بالای ۲۰ نفر خانوار جمعیت دارند مستعد تنش آبی هستند علاوه بر این ۸۰ شهر استان نیز با مشکلاتی در حوزه تأمین آب روبه رو هستند.
خشکسالی، عدم مدیریت منابع آبی و فقدان برنامه ریزی مناسب برای مصرف آب باعث شده که وضعیت آب در استان چندان مطلوب نباشد.
معاون عمرانی استاندار فارس اخیراً در نشستی اعلام کرده که تنها ۵۰ درصد ظرفیت آبی سدهای استان تکمیل شده است.
این یعنی اینکه وضعیت آبی استان فارس در کوتاه مدت نیز چندان رضایت بخش نیست.
پدر علم آب شناسی ایران و استاد دانشگاه شیراز با اشاره به وضعیت بغرنج منابع در استان فارس به ارائه راهکاری علمی برای برون رفت از این مشکلات پرداخت و گفت: در حال حاضر در تمام دنیا به ازای هر یک متر مکعب آب به طور متوسط یک هزار و ۲۰۰ گرم ماده خشک برداشت می‌شود که متأسفانه در ایران و فارس اینگونه نیست.
عزت الله رئیسی افزود: بر اساس آخرین آمار و اطلاعاتی که از کشور و استان فارس در دست است به ازای هر یک متر مکعب آب در کشور ماه ۸۰۰ گرم ماده خشک برداشت می‌شود که این در مقایسه با آمار کشوری بسیار کمتر است و نیاز به اصلاح دارد.
وزن برداشت محصول خشک به ازای آب مصرفی در فارس باید اصلاح شود
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه باید حداقل استانداردهای جهانی در مدیریت مصرف آب در کشور ما و استان فارس رعایت شود، ادامه داد: برای رسیدن به نقطه مطلوب باید حداقل متوسط را افزایش بدهیم، اگر این ۸۰۰ گرم به یک هزار و ۲۰۰ گرم ماده خشک که متوسط جهانی است برسد به طور حتم توفیقات زیادی در مدیریت منابع آب حاصل می‌شود.
این استاد دانشگاه شیراز با انتقاد از مشکلات زیربنایی و اساسی در حوزه منابع آبی بیان کرد: در حال حاضر استان فارس از نظر تکنولوژی و امکانات و تجهیزات به تمام داشن های روز مجهز است اما متأسفانه از آنها استفاده نمی‌کند از این رو ضرورت دارد دستگاه‌های ذی ربط در این حوزه ورود کنند.
کشاورزان باید مداخله گر باشند
وی با اشاره به اینکه مدیریت منابع آبی کار ساده ای نیست، ادامه داد: کشاورزان و مردم برای مدیریت منابع آب نقش مهمی ایفا می‌کنند و به طور حتم بدون آنها این امر شدنی نیست، زمانی هم که این موضوع مطرح می‌شود همه برنامه‌های آن‌چنانی رو می‌کنند اما در مقام اجرا هیچ اقدامی عملی نمی‌شود.
رئیسی به بخشی از این راهکارها اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه یکی از اقدامات نگهداشت آب و جلوگیری از آفت زدن محصولات، جلوگیری از به وجود آمدن ضایعات زیاد در کشاوزی است بدین گونه که متأسفانه در تولید محصولات کشاورزی به عنوان نمونه در زمان استفاده از کمباین مقدار قابل توجهی گندم در زمین می‌ریزد که این مطلوب نیست.
طرز نگرش آبیاری در کشاورزی باید تغییر کند / لزوم نصب کنتور
وی با انتقاد از سیستم آبیاری کشاورزی در استان فارس افزود: در حال حاضر در بیشتر مناطق استان از آبیاری قطره‌ای برای آب دادن به محصولات کشاورزی استفاده می‌شود که خوب است اما مشکل اصلی در آبیاری قطره‌ای این است که کشاورزان در بالادست که آب بیشتری دارند فکر می‌کنند که هر چه بیشتر محصولات و گیاه را آبیاری کنند بهتر است و همین باعث استفاده بیشتر از آب و در نهایت کمبود آب در پایین دست شده است.
پدر علم آب شناسی ایران یکی از راه‌های مدیریت منابع آبی را نصب کنتور دانست و ادامه داد: این مسئله یک موضوع اساسی است و به طور حتم باید در آبخوان‌ها کنتور نصب شود و از این طریق دولت منابع آبی را مدیریت کند.
| حوزه | راهکار |
| کشاورزی | افزایش حجم برداشت محصول به ازای آب مصرفی |
| کشاورزی | نصب کنتور کشاورزی |
| کشاورزی | تعیین استراتژی کشت بر اساس وضعیت منابع آبی و اقلیم |
| کشاورزی | حذف کشت محصولات پر آب بر |
| کشاورزی | واگذاری مدیریت دشت‌های فارس به اتحادیه‌های کشاورزی |
| اجرایی | هماهنگی و هم گرایی بین بخشی دستگاه‌ها |
| اجرایی | کنترل و نظارت بر حسن اجرا و رعایت ممنوعیت کشت |
| خانگی | جداسازی آب شرب از سایر مصارف |
وی به ذکر مثالی پرداخت و گفت: به عنوان نمونه در زمانی که بارندگی کم است از کشاورز خواسته شود که ۱۵ درصد کمتر بکارد و این مسئله حتماً از سوی دستگاه‌های ذی ربط پیگیری شود نه اینکه از آنها بخواهند کمتر کشت کنند و هیچ‌گونه نظارتی انجام شود.
رئیسی با اشاره به طرح تعادل بخشی در ایران توضیح داد: این طرح هم اکنون در کشور وجود دارد اما با مشکلات زیادی روبه روست و اجرا نمی‌شود.
وی با اشاره به عدم نصب کنتور گفت: متأسفانه در کشور ما دولت می‌گوید که زارع باید کنتور نصب کند و زارع هم به این مسئله توجه نمی‌کند جالب است که بدانید هزینه نصب کنتور برای یک سوم چاه‌های ایران به اندازه یک سد بزرگ برای دولت هزینه ندارد.
دولت کنتور وارد نمی‌کند و کارخانه‌ها هم توان ساخت ندارند
پدر علم آب شناسی ایران با بیان اینکه دولت خودش کنتور وارد نمی‌کند و می‌گوید کارخانه‌ها هم توان ساخت ندارند، گفت: جالب است که همه نوع وسایل لوکسی از خارج وارد می‌شود بعد برای وارد کردن کنتور مشکل وجود دارد در حالی که وارد کردن کنتور فقط یک بار است و برای همیشه مشکلات رفع می‌شود.
وی با انتقاد از وضعیت کشت در استان فارس گفت: در حال حاضر کشاورزان پایین دست رودخانه کر در خرامه برای تأمین آب خود با مشکلات زیادی روبه رو هستند در حالی که اگر آب در بالادست کنترل و نظارت می شداین مشکلات وجود نداشت.
کشت برنج در منطقه کامفیروز در سال جاری ممنوع بوده در حالی که هم اکنون سطح زیر کشت برنج در این منطقه رقمی بسیار بالایی استرئیسی با انتقاد از مدیرت مصرف آب استان فارس ادامه داد: متأسفانه در بالادست قدرت بیشتری برای گرفتن آب وجود دارد در حالی که در پایین دست اینگونه نیست به عنوان نمونه در حال حاضر در کامفیروز مانند سال‌های پرآبی برنج کشت می‌شود حداقل دستگاه‌های ذی ربط تدابیری اتخاذ نمی‌کنند که در زمان‌های خشکسالی کشت کمتر انجام شود.
وی با اشاره به مصوبه دولت برای ممنوعیت کشت برنج گفت: به عنوان نمونه کشت برنج در منطقه کامفیروز در سال جاری ممنوع بوده در حالی که هم اکنون سطح زیر کشت برنج در این منطقه رقمی بسیار بالایی است.
این استاد دانشگاه شیراز با تاکید براینکه مشکل آب در استان در خود آب نیست، گفت: مشکل اصلی آب در حال حاضر ناهماهنگی بین ۱۵ الی ۱۶ دستگاه ست که به طور مستقیم در زمینه مدیریت منابع آب دخالت دارند.
دستگاه‌ها هماهنگ نیستند
وی با اشاره به اینکه برای رفع مشکلات آبی باید همه نقش داشته باشند، افزود: در حال حاضر تمام راهکارهای علمی برای رفع مشکلات آبی مانند نصب کنتور، مدیریت سطح زیرکشت و… وجود دارد اما این ناهماهنگی موجود بین دستگاه هاست که باعث ایجاد بحران و کمبود آب شده است.
رئیسی تاکید کرد: با توجه به این موضوعات می‌توان پی برد که مشکل منابع آب در علم نیست بلکه در بین دستگاه هاست چطور یک سد با میلیاردها تومان هزینه ساخته می‌شود اما زمانی که از نصب کنتور صحبت می‌شود پولی در بساط نیست؟
وی با اشاره به اینکه ۷۰ درصد مالکیت زمین‌ها زیر پنج هکتار است، گفت: ما هنوز نتوانسته‌ایم وضعیت این زمین را مشخص کرده و آنها را یکپارچه کنیم چطور توقع داریم که بتوانیم منابع آبی را مدیریت کنیم فقط در هرات زمین‌ها به صورت یکپارچه تقسیم بندی شده است.
آب شرب از مابقی مصارف خانگی جدا شود
رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز به خبرنگار مهر گفت: یکی از راهکارهای مدیریت آب، جدا کردن آب آشامیدنی از آبی است که برای سرویس بهداشتی و… استفاده می‌شود بدین شیوه که باید آب آشامیدنی را به سمت آب بطری سوق داد.
محمد جعفر ناظم السادات با اشاره به اینکه بررسی جمعیت تمام کشورهای دنیا قبل از انقلاب صنعتی نشان می‌دهد که جمعیت در جاهایی که میزان بارش بالا بوده، زیاد است، ادامه داد: بر اساس آمار ۴۰ درصد از جمعیت جهان در کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله هندوستان، چین و… هستند که این امر نشان می‌دهد در جاهایی که بارندگی زیاد است جمعیت بالاست.
وی افزود: در این راستا ضروری است که شرایط زندگی را در جاهایی که بحران آب وجود ندارد از جمله شهرهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان به وجود آوریم تا از این طریق بتوان تا حدودی مصرف آب را مدیریت کرد.
این استاد دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه انتقال آب از دریا به شهرها مخالف با اقلیم است، اظهار کرد: متأسفانه در حال حاضر به سمتی رو آورده‌ایم که در حال انتقال آب از سمت دریا به استان‌های مختلف از جمله فارس، مرکز و… هستیم که این امر مخالف با اقلیم منطقه است و این عدم سازگاری اقلیمی در آینده در تمامی استان‌هایی که از دریا آب به آنها منتقل شده به وجود می‌آید.
اوضاع کشاورزی در فارس مانند زمان پر آبی است!
ناظم السادات در بخش دیگری از سخنان خود پیرامون مصرف آب در کشاورزی در استان فارس گفت: در حال حاضر این استان از جمله استان‌های کشور با تنش بالای آبی است و وضعیت کشاورزی در فارس همانند زمان‌های پرآبی است چرا باید اینگونه باشد.
در برخی نقاط استان آب شیرین صرف کشت گوجه فرنگی و برنج می‌شود و بعد هم گوجه فرنگی به عنوان آب پنهان به کشورهای همسایه صادر می‌شودوی با تاکید بر اینکه دخالت دولت باید در این رابطه به حداقل برسد، تاکید کرد: در حال حاضر اغلب دشت‌های استان با کمبود آب آشامیدنی روبه روست در حالی که در برخی نقاط استان آب شیرین صرف کشت گوجه فرنگی و برنج می‌شود و بعد هم گوجه فرنگی به عنوان آب پنهان به کشورهای همسایه صادر می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه در حال حاضر اتحادیه‌های زیادی در حوزه کشاورزی وجود دارد، افزود: به نطر بنده دولت باید از این موضوع خودش را کنار بکشد و مدیریت آب را به گروه‌ها مختلف که در حوزه کشاورزی وجود دارند اما از خود هیچ‌گونه قدرت اجرایی ندارند واگذار کند.
مدیریت دشت‌های فارس به اتحادیه‌های کشاورزی واگذار شود
ناظم السادات گفت: به عقیده بنده دشت‌های استان باید به این اتحادیه‌ها واگذار شود و دولت به آنها بگوید به عنوان مثال شما امسال حق برداشت این میزان آب را دارید و خودش فقط نظارت کند تا از این طریق بتوان مصرف آب را در دشت‌های استان بهینه سازی کرد.
وی بیان کرد: در حال حاضر این گروه‌ها هیچ‌گونه دخالتی ندارند و متأسفانه در برخی از نقاط استان از جمله سد سیوند برداشت آب به عمق ۱۰۰ متری رسیده که این آمار بسیار نگران کننده است.
محصولات آب بر از کشاورزی حذف شود
به گفته وی یکی از راه‌های اساسی برای برون رفت از این معضل کمک گرفتن از گروه‌ها مختلف و کاهش کشت محصولات کشاورزی آب بر است که فقط از طریق فرهنگ سازی و کمک گرفتن از مردم محقق می‌شود.
به هر حال به نظر می‌رسد که باید از راه‌های علمی به مدیریت منابع آبی دست پیدا کرد. حضور پژوهشگران و متخصصان در برنامه ریزی های علمی حوزه آب باید بیش از پیش در دستور کار قرار گیرد و از طرفی نظارت‌ها بر اجرای قوانین نیز با شدت بیشتری دنبال شود.
همانطور که کارشناسان امر نیز مطرح کردند باید مدیریت علمی در دستور کار متولیان امر قرار گیرد تا شرایط برای برون رفت از تنش‌های آبی در استان فارس فراهم شود.
