مسجد جامع اقلید یادگار دوران صفویه

تابناک فارس به نقل از شبستان: مساجد از جمله کهن ترین مکان هایی است که از دیرباز در شهرها ساخته شده و به همین دلیل به عنوان آثار تاریخی و کهن از اعصار گذشته به یادگار مانده است.

معماری بنای مساجد که بعضاً به سبک اسلامی است به دوام قدمت و زیبایی منحصر به فرد آن کمک دوچندانی می کند این سبک از معماری در دنیا کم نظیر بوده و تنها مخصوص کشورهای اسلامی است.

از جمله این سبک معماری در فضای درونی و بیرونی مساجد نه تنها به غنای آن رونق بخشیده بلکه حس معنویت خاصی را جلوه گر کرده و منحصر به فرد بودنش را به رخ می کشد.

استان پهناور فارس نیز که از دیرباز مهد فرهنگ، تمدن، ادب و معنویت بوده، آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است که خود نشان از اهمیت این خطه از ایران زمین در طول تاریخ بوده است.

گوشه گوشه فارس زیبا، جلوه ای از زیبایی است و در یک کلام اصالت و تمدن ایران زمین در این استان تجلی یافته است؛ مساجد بسیاری نیز در نقاط مختلف فارس وجود دارد که شاید کمتر به آن توجه شده اما هویت یک تمدن را به خود وابسته کرده است؛ شبستان فارس بر آن است با معرفی مساجد تاریخی استان سهمی هر چند کوچک در شناساندن این آثار معنوی به ایرانیان داشته باشد.

در گزارش امروز گذری به «مسجد جامع اقلید» داریم تا شما را با این بنای تاریخی و کهن آشنا کنیم تا اگر گذرتان به این شهر افتاد سری هم به این مکان معنوی بزنید.

مسجد جامع اقلید یک بنای هزار ساله

مسجد جامع اقلید یکی از قدیمی ترین مساجد تاریخی ایران است که در طول تاریخ دستخوش تغییرات و رویدادهای فراوانی شده است. بر اساس برخی کتب تاریخی و سفرنامه ها به نظر می رسد بنای اولیه این مسجد چیزی در حدود 900 تا هزار سال پیش و هم زمان با ورود اسلام به خطه فارس ساخته شده است.

بنای اولیه در محل کنونی نبوده و چند صد متر با جایگاه کنونی مسجد فاصله داشته است و بنابر برخی روایات بر اثر زلزله ای شدید ویران گشته و مجددا ساخته شده است. کتیبه­ ای تاریخی از جنس چوب بر سر در مسجد نصب شده است که نشان می دهد مسجد اقلید در سال 849 هجری قمری توسط فردی به نام عبدالعزیز احمد بن عبدالعزیز بن عقیل تعمیر شده است.

وجود همین کتیبه نمایانگر قدمت بالای این مسجد تاریخی است؛ علاوه بر این کتیبه آثاری از سنگ های تاریخی نیز در بدنه بیرونی مسجد به چشم می خورد که متاسفانه هیچ کدام از این آثار تاریخی دارای حفاظ خاصی نبوده و به حال خود رها شده اند.

یکی از ویژگی های این مسجد گذر دو نهر جاری از دو سرچشمه مختلف از میان حیاط سبز و درختکاری شده مسجد است که جلوه بسیار چشم نوازی را ایجاد کرده است. با ورود به حیاط مسجد نمای مدرن و امروزی مسجد با کاشی کاری های غالبا بی رنگ به چشم می خورد. این نمای مدرن یادگاری از چند دهه پیش است که توسط مردم و یکی از روحانیون اقلید صورت گرفته است. پس از انقلاب نیز مسجد تعمیر و بازسازی شده است.

یادگاری از دوره صفویه

یکی دیگر از جاذبه های ارزشمند این مسجد تاریخی وجود منبری 2 متری از جنس چوب گردو است که از دوره صفویه به یادگار مانده است. سرتاسر این منبر تاریخی با هنر منبت کاری با ظرافت خاصی به زیبایی تمام آراسته شده است و بر روی آن تاریخ 1008 هجری قمری به چشم می خورد.

این منبر زیبا کار دست هنرمند اقلیدی محمد بن عقیل اقلیدی است که به نظر می رسد منبری درست مشابه همین منبر را در یکی از مساجد اصفهان نیز به یادگار گذاشته است. متاسفانه این منبر نیز دارای حفاط خاصی نبوده و به گفته برخی منابع با بی توجهی های صورت گرفته در حال نابودی است. گنبد این مسجد نیز در سال های اخیر بازسازی شده و این مسجد با قدمتی هزاران ساله هنوز هم محل برگزاری مراسم عبادی مردم اقلید است.

ابن بلخی، نهصد سال پیش در كتاب «فارسنامه» از جامع و منبر اقلید سخن گفته است: «اقلید شهری است كوچک و حصاری دارد و جامع و منبر دارد و هوای آن در سردسیر و معتدل است و درست و آب آن خوش است و روان و میوه باشد از هر نوعی و غله و بوم است و آنجا جنسی دیگر نخیزد و آبادان است. سورمق و ارجمان شهركی كوچك است و ناحیتی است و همه احوال آن همچنان اقلید، اما زرد آلوست آنجا كه مانند آن نباشد به شیرینی ونیكویی. از آنجا همه جایی برند و آبادانست.»

به گواه نویسنده كتاب «اقلید در دامن كوهساران»، درشهر اقلید، مسجد جامع یكی از شاخصه های مدنیت آن بشمار می رفته وباتوجه به این كه این شهر برسر راه تابستانی اصفهان ـ شیراز قرار داشته هر جهانگرد وسفرنامه نویسی ازاین مسیر گذركرده ووارد اقلیدشده مسجدجامع رادیده وازآن یاد كرده است.

خیراندیش با اشاره به این كه پیشینه مسجد جامع اقلید پیش ازسال 510 بوده است بیان كرده: قدمت این مسجد به همان سال های ورود اسلام به فارس و پذیرش آن از طرف مردم اقلید بازمی گرد و بعید نیست كه بنای اولیه این مسجد به سده نخستین اسلامی دردوره عمربن عبدالعزیز خلیفه اموی بازگردد، همچنان كه در دوره قاجاریه هم به این عنوان مشهور بوده و در كتاب «دوسفرنامه جنوب» بدان اشاره شده است، هرچند كه دراقلیم پارس كتیبه سردرمسجدرابه شخصی به نام عبدالعزیزبن احمد درسال849هجری نسبت داده است وشاید نام خلیفه اموی با نام فردمذكور اشتباه شده باشد. درهرحال همین تلقی ازخلط نام های مشابه، از دیرینگی وقدمت مسجد جامع در این شهرحكایت دارد.

وی عنوان کرده حضور مسجدجامع در درازنای تاریخ این شهر استمرار داشته تاجایی كه در كتاب 'دوسفرنامه جنوب ' كه در دوره قاجاریه نوشته شده از قول مهندسان دولتی دوره ناصرالدین شاه به مسجد جامع اشاره شده است.

این استاد دانشگاه معتقد است مسجد جامع اقلید بر اساس منابع تاریخی در دوره تیموری ساخته شده و كتیبه چوبی سر در مسجد از عبدالعزیزبن احمد درتاریخ ربیع الاول 849 هجری قمری ومنبر چوبی آن در ماه محرم سال 1008 هجری قمری ساخته شده است.

وی گفته اعتقاد بر این است كه بنای فعلی مسجد 300 متر با بنای پیشین آن فاصله دارد، بنای پیشین بر اثر وقوع زلزله ویران شده وبنای كنونی را 300 متر عقب تر و به طرف تل غلات ساخته اند، به گونه ای كه آب چشمه خیبروك از وسط حیاط باصفا وپردرخت آن می گذشت.

این پژوهشگر در خصوص معماری معاصر مسجد جامع نیز گفته دراواخر دهه 50 با همت آیت الله ابطحی و كمك مردم مسجد توسعه یافت وساختمان آن مدرن تر و معماری جدید درآن اعمال شد. پس از انقلاب نیز ساختمان آن دچار تغییر و دگرگونی شد.

خیراندیش بیان كرده قدمت منبرچوبی زیبای مسجد جامع به دیرینه سالی مسجد نیست وبنابه آنچه در اقلیم پارس گزارش شده حدود 400سال از ساخت آن می گذرد اما همین چهارسده برای یك دست ساخته منبت، جنبه كاملاً كهن دارد وبه آن ارزش تاریخی و هنری می دهد.