تاریخ انتشار: ۰۳ مهر ۱۳۹۶ - ۱۴:۵۳25 September 2017
به
گزارش «تابناک یزد»، سیاستمداران اقلیم کردستان امروز 25 سپتامبر 2017 (مقارن با 3 مهر 1396) اقدام به برگزاری همه¬پرسی در خصوص استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق کردند که نتیجه آن تاثیر بسزایی بر روند شکل¬گیری دولت مستقل کردستان خواهد داشت. به طور کلی فعالیت های صورت پذیرفته در راستای شکل گیری دولت-ملت مستقل کردستان پدیده¬ای تازه نیست و پیشینه آن در بلندمدت به اقدام قاضی محمد در تاسیس جمهوری مهاباد (کۆماریمه‌هاباد) به عنوان دولت مستقل کُرد در جنوب استان آذربایجان غربی و مناطق شمالی استان کردستان ایران در سال پایانی جنگ جهانی دوم (1324) باز می گردد. اما در کوتاه مدت و در طول دو دهه گذشته سه گام اجرایی را می توان در این مسیر شناسایی نمود: اول، ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سرزمین های کردنشین شمال عراق از سال 1991 توسط نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده. دوم، برگزاری همه پرسی در خصوص استقلال منطقه ای کردستان از عراق در سال 2005 که طی آن 98 %کردها بدان رای مثبت دادند. سوم، همه پرسی پیش رو می باشد که با برگزاری آن و استقبال مردم مناطق کُردنشین از آن گام پایانی در جهت شکل گیری دولت-ملت مستقل کردستان خواهد بود. در این بین سوال اصلی آن است که چرا اقلیم کردستان قصد دارد همه پرسی دیگری مبنی بر استقلال دولت کردستان از عراق برگزار کند؟ پاسخ به این پرسش اشاره به مجموعه ای از مشکلات حل نشده و معضلات بالقوه دارد که بلافاصله پس از برگزاری همه پرسی نمود خواهد یافت و بخش های داخلی (رقابت درون کردی) و منطقه ای (تحرکات ژئواستراتژیک) را در بر می گیرد. این روند همچنین بیانگر دامنه ای از حوادث در هم تنیده است که سازمان¬های کُرد برآمده از بسترهای متفاوت ایدئولوژیک نقش مهمی در آن ایفاء می¬نمایند. کُردها نه تنها یک گروه زبانی-قومی منسجم محسوب نمی¬گردند بلکه از نظر مذهبی نیز یکسان نیستند. این بدان معناست مردمانی که تحت چتر در بر گیرنده کُرد در دولت¬های مختلف زندگی می¬کنند دارای خاستگاه¬های فرهنگی متفاوت می¬باشند و این فرهنگ¬ها بر نگرش و انتخاب¬های سیاسی ایشان تاثیرگذار است. با این حال یک فضای سیاسی کُردی وجود دارد که در چارچوب رسانه¬های کُرد زبان، اینترنت یا تلویزیون¬های ماهواره¬ای باعث اتصال کُردها در دولت-ملت¬های مربوطه می¬باشد. در این بستر مهمترین شاخص دسته¬بندی کُردها تابعیت آنها در دولت-ملت¬های مختلف یا گروه-های زبانی مربوطه نیست بلکه ایدئولوژی سیاسی آنهاست. به طور کلی سه گرایش ایدئولوژیک در جامعه کُرد قابل شناسایی است: اسلام¬گرایان، ملی¬گرایان و جریان کمونیست انقلابی. تا به امروز اسلام¬گرایان کُرد برنامه¬ای برای آینده کردستان ارائه نداده¬اند به طوری که در فرآیند سیاسی با دیگر کُردها یکپارچه شده¬اند یا در کنار دیگر اسلام¬گرایان با نیروهای سکولار در حال جنگ می¬باشند. برای این گروه هویت اسلامی-سنی بر دیگر لایه¬های هویتی تقدم دارد. طی سال¬های اخیر ترکیب هویت کُردی با نسخه افراطی اسلام سیاسی در حال افزایش می¬باشد و احتمال گسترش آن در نسل آینده فراوان است. بر این اساس در حال حاضر جریان¬های ملی¬گرا و انقلابی پیش برنده فرآیند سیاسی در عرصه عمومی کُردها و جامعه بین¬الملل هستند. این در حالی است که بر خلاف انتظارات عمومی جریان¬های مذکور با یکدیگر رقابت دارند و در عمل نیز از یکدیگر مجزا می¬باشند. در حال حاضر تنها نماینده جریان¬ انقلابی حزب کارگران کردستان (PKK) و شاخه¬های متعدد نظامی و غیر نظامی آن نظیر کنفدراسیون جوامع کردستان (KCK)، نیروهای مدافع خلق (HPG)، حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD)، یگان¬های مدافع خلق (YPG)، حزب حیات آزاد کردستان یا پژاک (PJAK)، حزب چاره‌یابی دموکراتیک کردستان (PCDK)، واحدهای آزادسازی کردستان (HRK)، جمهوری دموکراتیک کردستان سیاتا (CDK) و ... می¬باشند. بیرون از مناطق کُرد نشین حزب کارگران کردستان که از این پس در نوشتار حاضر پ.ک.ک خوانده می¬شود یک سازمان در بر گیرنده به نظر می¬رسد که تعداد زیادی از واحدهای مستقل را تحت پوشش دارد اما در عمل به واحدهای اجازه داده¬ شده است تا در موضوعات بومی و منطقه¬ای به طور مستقل عمل نمایند. تاریخچه اقدامات انقلابی پ.ک.ک به دهه¬های 80 و 90 میلادی باز می¬گردد که در طول دوره مذکور درگیری¬های شدیدی بین نیروهای حزب کارگران کردستان و ارتش ترکیه بروز نمود اما دستگیری عبدالله اوجالان رهبر حزب مورد بحث در سال 1999 و روی کار آمدن حزب عدالت توسعه در ترکیه در اوائل دهه 2000 نقطه عطفی در تغییر روابط برقراری آتش¬بس بین طرفین بود. با گسترش ناآرامی¬های عربی به سوریه و از دست رفتن کنترل سرزمینی توسط دولت مرکزی بر بخش¬های مختلف کشور از جمله مناطق کُردنشین در شمال سوریه به تدریج رفتار نیروهای ترک¬ و پ.ک.ک تغییر کرد و تعهدات آنها به فرآیند صلح به فراموشی سپرده شد. به طوری که از سال 2014 توافق مذکورعملاً به شکست انجامید. در این ارتباط به نظر می¬رسد اقدامات پ.ک.ک ریشه در انتظارات این حزب از تحقق سیاست¬های خود در سوریه دارد. با توجه به محدودیت¬های دولت مرکزی سوریه جهت نقش¬آفرینی در شمال، شاخه¬های سوری پ.ک.ک – حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD) واحد نظامی یگان¬های مدافع خلق (YPG)- با حذف عوامل حزب بعث و سرکوب عناصر هوادار حزب دموکراتیک کردستان بر بخش¬های کردنشین تسلط یافتند. یگان¬های مدافع خلق حملات دولت اسلامی به مقر خود در کوبانی را در سال 2014 عقب راندند و طی ماه¬های آتی در کنار نیروهای اصلی پ.ک.ک و نیروهای مدافع خلق (HPG) توانستند امنیت پرواز عمومی ایزیدی¬های تحت محاصره از کوهستان سنجار به مناطق امن را تامین کنند. در این بستر ارتش امریکا به واسطه مقاومت نیروهای پ.ک.ک و ناامید از متحدانش- ترکیه و حزب دموکراتیک کردستان - همکاری خود را با نیروهای یگان مدافع خلق در سوریه آغاز کرد. این اقدام فی¬النفسه مغایر با ایدئولوژی ضد امپریالیستی پ.ک.ک است. در این میان ترکیه با اعلام هشدار به منظور جلوگیری از اتصال بخش افرین (Afrin) به دو کرانه کُرد نشین شرقی و غربی در شمال سوریه (روژاوا) در مناطق مذکور مداخله نظامی نمود. با حمله داعش به کُردهای ایزیدی در سال 2014نیروهای پ.ک.ک یک پایگاه نظامی جدید را در کوهستان سنجار بنا نهادند که منحصراً از نیروهای محلی یزیدی عضو می¬گیرد. این وضعیت باعث شده است تا پ.ک.ک با حزب دموکراتیک کردستان متعلق به بارزانی¬ها وارد رقابت مستقیم شود.¬پیش از این حزب دموکراتیک کردستان مرز بین کُردهای تحت محاصره عراق و سوریه را برای اعمال فشار اقتصادی بر روژاوا بسته بود. این اقدام به نوعی واکنشی به محدودسازی هواداران حزب دموکراتیک کردستان در سوریه توسط حزب اتحاد دموکراتیک سوریه به حساب می¬آمد. علاوه بر این حزب دموکراتیک کردستان قصد داشت با اعمال فشار بر روژاوا از پیشی گرفتن آن از مدل آرمانی شکل گرفته از اذهان کُردها در خصوص منطقه خودمختار کردستان عراق جلوگیری کند. تصمیم اقلیم کردستان مبنی بر برگزاری همه¬پرسی تا اندازه زیادی بیانگر نگران بارزانی¬ها از اعتبار و احترام در حال رشد پ.ک.ک در میان کُردها است. چرا که پس از سال¬ها سکوت رشد نیروهای چریکی پ.ک.ک، ارتقاء جایگاه بین¬المللی آن به ویژه در میان گرایشات چپ و در نهایت ارسال کمک¬های مالی بدان در حال افزایش است. به طوری که وضعیت مذکور باعث تقویت تمامی شاخه¬های پ.ک.ک گردیده است. دلیل دیگر بن بست سیاسی در اقلیم کردستان می¬باشد. روابط بین حزب حاکم دموکراتیک کردستان با رقبای خود نظیر اتحادیه میهنی کردستان و جنبش گوران، فرآیند سیاسی را در اقلیم به بن بست کشانده است. در این بستر پروژه ملت¬سازی راهکاری برای خروج از این بن¬بست به حساب می¬آید. در حال حاضر هیچ ارتش متشکل از نیروهای متحد پیشمرگه یا تشکیلات معمول اطلاعاتی وجود ندارد بلکه میراث شبه نظامیان حزب همچنان ویژگی غالب محسوب می¬گردد. از منظر درونی انجام همه¬پرسی نتایج مثبتی را به همراه خواهد داشت به طوری کهاحزاب سیاسی در مسیر گفتگو با یکدیگر قرارمی-گیرند و هدف مشترک همکاری برای استقلال ملی تاثیر سازنده¬ای بر جو سیاسی اقلیم دارد. این وضعیت همچنین به بخشی از کُردهای ترکیه که در ارتباط با حزب دموکراتیک کردستان و تحت رهبری سرتاک بوکاک می¬باشند انرژی بخشیده و از سرگیری فعالیت آن را با توجه به رابطه سرد این کشور با دولت شیعی بغداد می¬توان نشانه موضع دوگانه ترکیه نسبت به موجودیت کردستان مستقل دانست. صرف نظر از نتیجه مثبت یا منفی همه¬پرسی روز 25 سپتامبر، مساله کُردها و نقش پ.ک.ک از بین نخواهد رفت. این سازمان اخیراً بر پایه استدلال¬های اوجالان در اوائل دهه 2000 در خصوص کردستان مستقل اعلام داشت: شکل¬گیری دولت-ملتی ضعیف که نخبگان آن فاسد هستند و نماینده اراده عمومی نیستند صرفاً بازیچه¬ای در دست همسایگان قدرتمند خواهد بود. بر این اساس پ.ک.ک برخلاف حمایت¬های چشمگیر جامعه کُرد موافق استقلال کردستان نیست. علاوه بر این، پ.ک.ک باید در خصوص مسیر آتی خود دست به انتخاب بزند. این جریان از یک سو به عنوان نیروی ضد امپریالیستی از حمایت امریکا برخوردار است و از سویی دیگر علیرغم سرکوب توسط نیروهای امنیتی این کشور با متحدان منطقه ای ایران، دولت های سوریه و عراق بر سر موجودیت روژاوا اشتراک نظر دارد. سوریه جهت مقابله با دولت اسلامی و دست اندازی¬های ترکیه به خاک خود و عراق برای محدود سازی حزب دموکراتیک کردستان در منطقه اقلیم نظر مثبتی نسبت به روژاوا دارند. بر این اساس پس از شکست داعش و ظهور شرایط جدید انتظار می رود درگیری های منطقه¬ای افزایش یابد و تضمینی وجود ندارد که کُردها بار دیگر قربانی تغییرات ژئوپولتیک منطقه¬ای نشوند. این وضعیت تا اندازه زیادی نتیجه اقدامات خود آنها محسوب می¬گردد. تداوم روابط خصمانه حزب دموکراتیک کردستان و حزب کارگران کردستان در کنار ضعف جایگاه رهبری واحد در جریان¬های کُردی زمینه تضعیف عمومی جایگاه کردها را فراهم آورده است. در حقیقت همه¬پرسی و اعلام استقلال راهکار حل مشکل کُردها نیست و تاسیس دولت-ملت کُرد منوط به فائق آمدن آنها بر شکاف‌های درونی می باشد.