مصطفی انتظاری هروی
کد خبر: ۷۲۹۸۴۸
تاریخ انتشار: ۱۰ فروردين ۱۳۹۸ - ۱۶:۲۸ 30 March 2019

سیل نوروزی امسال، حال خیلی ها را گرفت. چه مسافران، چه ساکنان مناطق سیل زده و چه مسئولانی که کارآمدی شان زیرسوال رفت. اما این سیل دستاوردهایی هم داشت.

نگاهی به سیستم های مدیریتی دیگر کشورها نشان می دهد که در کشورهای مختلف، به بلایای طبیعی به چشم یک تجربه نگریسته شده و سعی می شود که از آن درس گرفته شود.

هزینه برگزاری مانورهای نمایشی بالاست و وقوع یک حادثه واقعی، فرصت گرانبهایی برای محک زدن توان مدیریتی و نیز رصد امکانات موجود در کشور برای مهار بحران است.

این فرصتها معمولا به دلیل رقابت های سیاسی راحت از دست می رود. دولت سعی می کند کمک های نیروهای مسلح را زیرسوال ببرد و رقبای دولت نیز می کوشند به جای کمک به دولت برای حل مشکلات، مستقیما به ماجرا ورود کنند تا مبادا خدماتشان به پای دولت ثبت شود.

با این همه، ورای همه اختلافات، می شود درس های سیل نوروزی امسال را اینطور صورتبندی کرد:

1-     با وجود آنکه بیش از 10 سال از عمر تشکیل سازمان مدیریت بحران می گذرد، این سازمان کارآمدی کافی برای ایجاد انسجام میان دستگاه های مختلف نداشته و با توجه به محدودیت بودجه ای دولت، به نظر می رسد که به راحتی می تواند منحل شود. مسئولیت ها، اختیارات و امکانات این سازمان می تواند در اختیار هلال احمر به عنوان یک نهاد امدادی کارآمد قرار گیرد.

2-     هزینه ناکارآمدی های مدیریتی باید افزایش پیدا کند. در همه کشورها، مدیران درصورت بروز خطا در تصمیم گیری، باید جریمه شوند و هزینه بپردازند. اما در ایران مدیری که در اوج بحران به سفر خارجی رفته یا مسئولی که رودخانه را لایروبی نکرده و یا مقام ارشدی که دستور تخلیه خانه های سیل زده را دیر صادر کرده، محاکمه و بازخواست نمی شود. این مدیر در بهترین شرایط، عزل می شود که این سبک ترین جریمه برای یک مدیر است و دست کم این دست مدیران باید برای مدت طولانی حکم ممنوعیت اشتغال در سمت های دولتی بگیرند.

3-     وضعیت تعطیلات در کشور ما نیاز به ساماندهی دارد. هر سال نوروز با بارندگی و جاده های لغزنده از راه می رسد و مردم به این دلیل که تعطیلات مناسب دیگری در طول سال ندارند، مجبور می شوند در این چند روز با وجود شرایط خاص آب و هوایی حتما به سفر بروند. این درحالیست که اگر تعطیلات نوروزی در حد سه روز کاهش یابد و به جای آن در طول سال تعداد مرخصی ها یا تعطیلات رسمی افزایش یابد، سفرها توزیع شده و وسایل حمل و نقل عمومی و راه های کشور امکان ارائه خدمات بهتری به مسافران دارند و با یک سیل، میلیون ها مسافر ناگهان دچار بحران نمی شوند.

4-     توانمندی مردمی در ایران برای کمک به بحران زدگان بالاست. این ظرفیتی است که بسیاری دیگر از کشورها ندارند. در ایران با هر بحرانی، میلیون ها نفر داوطلب کمک رسانی می شوند اما ظرفیت های ساختاری کافی برای کمک رسانی داوطلبانه وجود ندارد. رفع این مشکل تنها با توسعه نهادهای مردم نهاد زیرنظر هلال احمر ممکن است که از توان سلبریتی ها و مردم برای کمک ها در چنین مواقعی استفاده کنند.

5-     مهمترین بازوی حمایتی مردم برای فرار از سیل امسال، تلگرام بود. اگر شبکه های اجتماعی نبودند، نه مردم متوجه عمق فاجعه می شدند و نه مسافران به شبکه های تلویزیونی دسترسی داشتند که از وضعیت راه های پیش رو مطلع شوند. استفاده بهتر از این رسانه ها برای مدیریت بحران، یک ضرورت است.

6-     فقدان مدیریت محلی و تمرکز تصمیم گیری در تهران بار دیگر در بحران اخیر مشکلات خود را به رخ همگان کشانید. وقتی شخص وزیر مجبور می شود راسا در تصمیم گیری ها مداخله کند، استانداران از توان کافی برای پذیرش ریسک تصمیم گیری بی بهره شده و این امر می تواند وضعیت استانها را به مخاطره بیندازد. در هیچ کشوری سابقه ندارد که یک نهاد نظامی تصمیم به تخریب برای باز کردن راه آب بگیرد و بعد از مدتی رئیس جمهور این تصمیم را زیرسوال ببرد. اگر هر استان یک مدیر عالی قدرتمند داشت، این مشکلات احتمال تکرار نمی یافت.

7-     همه مردم در جریان سیل امسال متوجه اهمیت بیمه شدند. خودروهایی که بیمه بدنه بودند، خانه هایی که بیمه بودند و خلاصه هرآنچه قبلا فکر بحران را کرده بود، با خیلی آسوده تر از بقیه به بحران سیل می نگریست. در کشوری مثل ایران که در معرض بحران های طبیعی است، فرهنگ بیمه باید جدی تر گرفته شود و متولیان بیمه باید به جای تاکید بر سودآور کردن مجموعه های خود، کمی هم به فرهنگ سازی در این زمینه توجه کنند.

8-     بارها گفته شد که دلیل اصلی بحران سیل، بند آوردن اشتباه مسیل ها بود. بیایید تعارف را کنار بگذاریم. ریشه اصلی این حادثه، ساخت و سازها در جنگل و در مسیل ها بود. رانت ها، زمین خواری ها، امتیازات ویژه آقازاده ها و بسیاری از مسائل دیگر، عامل اصلی این بحران شده است. چندی قبل که به گرگان سفر کرده بودم، ده ها ویلایی که غیرمجاز در جنگل ساخته شده بود را دیدم. این ویلاها امروز احتمالا ویرانه ای بیش نیستند اما همان ها راه آب را تغییر داده و همه مردم را بیچاره کردند. چرا شهرداری ها و دستگاه قضایی با این ساخت و سازها با تساهل رفتار می کند؟ چرا نباید رئیس جدید قوه قضائیه دستور قاطع برای تخریب همه ساختمان هایی که غیرقانونی در مسیر رودخانه ها و در جنگل ها و مسیل ها ساخته شده را بدهد؟

9-     در جریان سیل امسال گفته شد که این سیل قبلا در محافل دانشگاهی پیش بینی شده است. دست کم پنج مقاله معرفی شد که به تفصیل در این باره هشدار داده بود. اما سوال اینجاست: چرا این مقالات بعد از وقوع فاجعه باید خوانده شود؟ چرا کسی دانشگاه ها را جدی نمی گیرد؟ چرا حتما باید یک اتفاق بیفتد تا تازه همه بیاد بیاوریم که می شد جلوی بحران را گرفت؟ چرا نباید استانداری ها و شهرداری ها مجبور به حمایت از پایان نامه های مساله محور شوند و موظف شوند نتایج تحقیقات دانشگاهی را پیاده سازی کنند؟

10-  و در نهایت اینکه یاد بگیریم در اوج بحران زمان مناسبی برای تسویه حساب سیاسی نیست. مشکلات ساختاری در مدیریت بحران میراث سالهای سال است که همه جناح ها در بوجود آمدن آن سهیم هستند. بحران هایی مانند سیل یا زلزله به ما یادآوری می کند که مشکلات را باید در یک قاب بزرگ تر ببینیم. معنا ندارد که هر اتفاق را سطحی کرده و با راه انداختن دعوا، مردم را در مشکلات بیشتر فروببریم.

هنوز می توان از درس های سیل نوروزی نوشت. می توان یادآوری کرد که باید سیستم شهرسازی را اصلاح کرد تا شیراز ما هم مثل تخت جمشید اجدادمان تسلیم سیل نشود. می شود از کیفیت سدسازی و عواقب تخریب محیط زیست گفت. می شود کنایه زد که آیا وارد کردن تجهیزات مدیریت بحران و بالگردهای اورژانس فوری تر است یا تخصیص دلار دولتی به کلاه گیس و کالسکه بچه؟ اما هدف از این نوشتار این است که بیایید تا انواع اتفاقات طبیعی و غیرطبیعی ایران را ویران نکرده، دست از تکرار اشتباهات برداریم. بیایید با هم به جنگ مهمترین ضعف کشور برویم: مدیریت.

باور کنیم که مشکلات در کشورما آنطور که بیان می شود، نه ریشه خارجی دارد و نه حتی سیاسی و ایدئولوژیک؛ بخش مهمی از چالش موجود در کشور ضعف مدیریتی است و این خود مجالی دیگر می خواهد که از خود بپرسیم چرا حلقه بسته مدیریت ناکارآمد کهنسال نمی شکند و چرا نظام حزبی برای تربیت مدیران کارآمد نداریم؟

فعلا قبول کنیم که می شود با برخی مصوبات مناسب، بخشی از مشکلات را کم کنیم. بیایید از مجلس انتظار داشته باشیم که برای جلوگیری از تکرار حوادث سیل امسال تصمماتی شجاعانه بگیرد. بیایید بپذیریم که مدیران ناکارآمد زیادی داریم که پشت اختلافات سیاسی مخفی شده اند. بیایید فکری برای ایران کنیم که اگر تغییری در حال و روزش به وجود نیاوریم، معلوم نیست چه چیز از ان باقی بماند.

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار