گزارش کمیته حقیقت یاب شورای شهر شیراز از فاجعه دروازه قرآن

رئیس کمیته حقیقت یاب شورای شهر شیراز در سال 1387 قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و آیین‌نامه اجرایی آن نیز در تاریخ 8/9/88 به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد که به‌ موجب تبصره 1 ماده 3 این آیین‌نامه مصوبه 1382 موضوع وظایف ابلاغی موضوع طرح جامع امداد و نجات کشور به قوت خود باقی است.

موسوی گفت: وزیر کشور و قائم‌مقام رئیس شورای عالی مدیریت بحران کشور در نامه مورخ 28/5/97 خطاب به وزیر نیرو خواستار انجام اقدامات هفت‌گانه‌ای می‌شود که در بند 2 آن، نظارت بر لایروبی مستمر حریم پل‌های مواصلاتی بر روی رودخانه‌های دائمی و فصلی و آبراه‌های اصلی و در بندهای 6 و 7 آن به ترتیب ایجاد سیستم‌های هشدار دهنده سیلاب در مناطق در معرض خطر و نصب تابلوهای هشدار سیلاب در محل استقرار جمعیت و مناطق در معرض خطر را از وظایف آن وزارتخانه می‌داند.

وی افزود: در اجرای بند (ج) ماده 9 قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور و بند 8 تبصره 4 ماده 15 آیین‌نامه اجرای قانون مذکور و تصویب‌نامه شماره 185645 مورخ 21/9/88 هیئت‌وزیران، کارگروه تخصصی امور سیل و مخاطرات دریایی، برق و فاضلاب با مسئولیت شرکت سهامی آب منطقه‌ای فارس و عضویت دستگاه‌های اجرایی شیراز تشکیل می‌شود.

این عضو شورای شهر شیراز ابراز داشت: مدیرکل بحران استانداری فارس طی نامه مورخ 31/6/97 خطاب به فرمانداران و شهرداران شهرهای تابعه استان، دستورالعمل اجرایی پیگیری و آمادگی مقابله با حوادث طبیعی فصلی را در 29 بند ابلاغ می‌کند، در بند 4 آن الزام به تشکیل جلسات شورای هماهنگی مدیریت بحران شهرستان و در بند 7 پایش و نظارت و کنترل مستمر پاکسازی و لایروبی دهانه‌های پل، مسیل‌ها و ... واقع در شهر را بر عهده ادارات کل راه و شهرسازی شرکت آب منطقه‌ای و شهرداری و دهیاری‌ها قرار داده است.

موسوی ادامه داد: در نامه مورخ 11/12/97 شماره ص 97/4748/44/56 مدیریت بحران استانداری خطاب به فرمانداران، در بند 1 آن تشکیل جلسه شورای هماهنگی مدیریت بحران شهرستان و در بند 8 پیش‌بینی‌های ضروری از جمله لایروبی مسیل‌ها و تخلیه رودها را بر عهده شهرداری، اداره کل راهداری و حمل‌ونقل و اداره کل راه و شهرسازی قرار می‌دهد.

ضرورت بازنگری طرح و مطالعات حوضه آبریز دروازه قرآن

وی یادآور شد: سرانجام جلسه اضطراری ستاد بحران استان در تاریخ 4/1/98 تشکیل و در بندهای 1 و 2 صورت‌جلسه ستاد آمده است که برگزاری سریع جلسه ستاد بحران شهرستان در تاریخ 4/1/98 و همچنین اطلاع‌رسانی برای دوری گزیدن از حاشیه دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و مسیل‌ها توسط فرمانداری و صداوسیما صورت گیرد.

رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورای شهر شیراز به سیر مطالعات انجام‌ شده در موضوع مسیل برابر گزارش و مستندات موجود نیز اشاره کرد و گفت: دبی در نظر گرفته شده جهت سیلاب حدود 14 مترمکعب در ثانیه، در طرح جامع مهار سیلاب مورخ 1369 توسط آقای دکتر منجمی و همچنین یک خط انتقال با لوله 1400 تا 2000 میلی‌متر و یک حوضچه آرامش و دریاچه تأخیری سیلاب به حجم ذخیره پنجاه‌هزار مترمکعب جهت تأخیر سیل به مدت یک ساعت پیش‌بینی شده بود این طرح با دوره بازگشت 100 ساله انجام شده بود که در اجرای طرح مذکور دریاچه تأخیری سیلاب انجام نشده لذا طرح به صورت ناقص اجرا گردیده است.

وی تأکید کرد: با توجه به سیل سال 83 ضرورت بازنگری طرح و مطالعات حوضه آبریز دروازه قرآن مشخص و لذا در سال 87 با عقد قرارداد با مهندسین مشاور آمایش مطالعات بعدی انجام گردید.

این عضو شورای شهر شیراز ادامه داد: شرکت آمایش با توجه به سابقه مطالعات قبلی و سیل پیش آمده و تکمیل اطلاعات در گذر زمان در حوضه هواشناسی میزان دبی ماکزیمم 100 ساله را در مطالعات 12/63 مترمکعب بر ثانیه و شدت بارندگی را حدود 8/24 میلی‌متر بر ساعت در نظر گرفت که نتیجه این مطالعات، پیشنهاد ایجاد و ساخت دو بند تأخیری در ارتفاعات بالادست حوزه شهری و تکمیل خط انتقال آب سیلاب با افزایش یک خط دیگر به قطر 60 سانتی‌متر بود این مطالعات به دلیل عدم تأیید نهایی و سایر موارد مدیریتی به اجرا نرسید.

موسوی افزود: در سال 1391 مجدداً توسط مهندسین مشاور آبسار مطالعات این حوضه انجام شد، نتیجه مطالعات و ارقام به دست آمده، تقریباً مشابه مطالعات شرکت آمایش بود. در این طرح ضرورت ساخت دو بند تأخیری پیش‌بینی گردیده بود که اجرا نشده است، برابر اعلام شرکت مذکور در سال 1394 مجدداً و به دلیل عدم ‌تأیید مشاور عالی، طرح جهت تأییدیه برای شرکت آب منطقه‌ای فارس ارسال که اظهارنظری نشده است.

کم‌توجهی برخی سازمان‌ها و دستگاه‌های مسؤول به زمان تمرکز سیلاب

رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورای شهر شیراز در خصوص علل و عوامل مؤثر در وقوع حادثه ابراز داشت: کم‌توجهی برخی سازمان‌ها و دستگاه‌های مسؤول به زمان تمرکز سیلاب یکی از علل وقوع حادثه انسانی در این سیل است، به طوری که بر اساس فیلم‌های دریافتی دوربین‌های کنترل تصویری و گزارش کارشناسان بارندگی شدید از ساعت 11:32 شروع و تا ساعت 11:46 به طول می‌انجامد که بر اساس آمار کارشناسان شدت بارندگی در این 14 دقیقه باعث بارش 17 الی 24 میلی‌متر باران شده است، در حالی که سیلاب در ساعت 12:12 دقیقه به محدوده دروازه قرآن رسیده و تا ساعت 12:22 به طول انجامیده، یعنی 26 دقیقه زمان تمرکز سیلاب بوده است که نزدیک به مطالعات انجام شده در گذشته نیز است، نکته حائز اهمیت اینکه مدت 26 دقیقه زمان کافی برای اطلاع‌رسانی و تخلیه مسیر خروجی بلوار قرآن بوده است.

وی تصریح کرد: در طول سالیان گذشته عمده مجموعه‌هایی که در قسمت‌هایی از حوضه آبریز احداث شده است، عملاً به بخش‌های نفوذناپذیر تبدیل شده‌اند که سبب تشدید روان آب و سیل آب شده است؛ مساحت عوارض انسان‌ساخت در حوضچه آبریز دروازه قرآن در حدفاصل سال‌های 1397-1367 حدود 130 هکتار است.

تاثیر خاکریزها در افزایش قدرت سیل

این عضو شورای شهر شیراز تصریح کرد: دست‌اندازی‌های بالادست و به صورت خاص عملیات راه‌سازی جاده خرامه به زیباشهر باعث ایجاد خاک‌ریزهای دست ریز شده است که حجم سیلاب در بارش اخیر، باعث شسته شدن خاک‌های دست ریز و غلظت بالای رسوبات در سیل آب و در نتیجه قدرت بیش‌ازحد تصور سیل آب در تخریب خودروهای در مسیر خود شده است که خود سبب رها شدن ناگهانی آب و افزایش حجم شن، ماسه و گرد گوشه‌ها در سیل آب و افزایش قدرت تخریب آن شده است؛ در نتیجه قدرت مضاعف سیل آب، تخریب خودروهای در مسیر خود را باعث شده است.

وی ادامه داد: حجم بارندگی بی‌سابقه همراه با عدم تناسب دبی کانال موجود با دبی آب وردی به مخزن (حوضچه) باعث سرریز آب به خارج از مسیر و جاری شدت سیل آب در بلوار مجاور دروازه قرآن است که به علاوه حجم سیلاب جاری شده از سمت غرب دروازه قرآن نیاز اضافه می‌شود.

 موسوی افزود: بر اساس اظهارات کارشناسان و مشاورین، حوضه آبریز دروازه قرآن حدود 28 هزار هکتار است که با توجه به حدود 17 الی 24 میلی‌متر بارش در 14 د قیقه و با در نظر گرفتن 26 دقیقه زمان تمرکز سیل آب و شیب تند مسیر، دبی سیل آب ورودی به کانال دروازه قرآن حدود 70 مترمکعب بر ثانیه بوده است که به هیچ عنوان کانال موجود که حداکثر برای عبور 20 مترمکعب بر ثانیه طراحی شده است پاسخگو نیست.

لزوم ارائه گزارش عملکرد دستگاه‌های مسؤول شهری

رئیس کمیته حقیقت‌یاب شورای شهر ابراز داشت: موارد فوق عمده دلایلی است که کارشناسان و مستندات موجود بر آن تأکید داشته و کمیته آن‌ها را عوامل ایجاد کننده و تشدیدکننده حادثه می‌داند، میزان تأثیر این عوامل مستلزم بررسی دقیق کارشناسی و انجام محاسبات مربوطه و در موارد ضروری اخذ گزارش و اطلاعات از سازمان‌های دیگر است.

وی بیان کرد: بنا به مراتب فوق و در اجرای تکالیف قانونی و ابلاغیه‌های ستاد بحران استان در زمینه پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی و بصورت خاص لایروبی و پاک‌سازی مسیل، اطلاع‌رسانی و سایر موارد دستگاه‌ها و سازمان‌های مسؤول از جمله شهرداری، اداره کل راه و شهرسازی، اداره کل هواشناسی، شرکت آب منطقه‌ای فارس و ... باید گزارش عملکرد خود را ارائه کنند.

موسوی افزود: هیئت منتخب کارشناسی کانون کارشناسان رسمی دادگستری که به درخواست شورای شهر تعیین شده است، در حال تهیه گزارش کاملی از علل وقوع حادثه و راهکارهای پیشنهادی جهت جلوگیری از تکرار این‌گونه حوادث است.