از ۳۲ و نیم میلیون هکتار وسعت بیابان‌های کشور، یک میلیون و ۱۳۹ هزار هکتارِ آن در فارس واقع شده که ۳ و نیم درصد از کل مساحت عرصه‌های بیابانی کشور و ۹ درصد از مساحت استان را شامل می‌شود.
کد خبر: ۷۵۷۶۶۰
تاریخ انتشار: ۰۶ تير ۱۳۹۸ - ۱۴:۱۱ 27 June 2019

تابناک فارس به نقل از صدا و سیما:تا چشم کار می‌کند بیابان است و گرد و غبار. فلامینگویی که پرهایش گلی شده با نگرانی به اطرافش نگاه می‌کند.

تا یک دهه پیش این جا یعنی بختگان دومین دریاچه بزرگ فارس روزگار پر آبی داشت و میزبان هزاران پرنده مهاجر بود. حالا، اما تابلویی از نمک زار و بیابان در مقابل دیدگان رهگذران به تصویر کشیده شده و بختگان این روز‌ها برای پذیرایی از فلامینگو‌ها، درنا‌ها، آب‌چلیک‌ها، غاز‌ها و مرغابی‌ها دست هایش خالی است. این تنها بختگان نیست که با این سرنوشت تلخ روبرو شده است. بیست نقطه در استان فارس درگیر بیابانی شدن هستند.

هجوم بیابان با سرعت باد!
از ۳۲ و نیم میلیون هکتار وسعت بیابان‌های کشور، یک میلیون و ۱۳۹ هزار هکتارِ آن در فارس واقع شده که ۳ و نیم درصد از کل مساحت عرصه‌های بیابانی کشور و ۹ درصد از مساحت استان را شامل می‌شود.
بیابان زایی به فرایند تخریبِ سرزمین، زوال زیست بوم‌های طبیعی یا کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل انسانی و محیطی گفته می‌شود.
صابر قاسمی استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست و منابع طبیعی می‌گوید در مناطق خشک و فراخشک ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین عوامل انسانیِ بیابان زا از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی، مدیریت غیر اصولی اراضی کشاورزی، پدیده بیابان زایی رشد فزاینده‌ای دارد.


در استان فارس هم طی ده سال اخیر به دلیل خشکسالی‌های پی در پی، روند بیابانی شدن روند رو فزونی گرفته است. تحقیقات از وجود ۲۰ نقطه حساس و ۹ منطقه کانون بحرانی فرسایش بادی در استان فارس خبر می‌دهد. به گفته عبدالحسین یوسفی معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس تنش‌های آبی چند سال اخیر و به دنبال آن کاهش سطح آب‌های زیر زمینی موجب زایش بیابان در بخشی از شهرستان‌های استان شده است. یوسفی می‌گوید: بیشترین سطح اراضی بیابانی استان در شهرستان‌های نی ریز، زرین دشت، لامرد، لارستان، خنج، مهر و فراشبند واقع شده است.


آقای جان فزا کارشناس بیابان زدایی اداره منابع طبیعی لارستان که بخش زیادی از عرصه‌های آن به بیابان تبدیل شده مهم‌ترین علل فرسایش خاک و بیابان‌زایی در استان را عوامل انسانی، تغییر کاربری اراضی، مدیریت نامناسب مرتعی، تبدیل مراتع به دیم زار‌های کم بازده، استفاده بیش از حد از اراضی جنگلی و مرتعی، قطع درختان و بوته کنی در مراتع ذکر می‌کند.
وقتی بر اساس تحقیقات متوجه می‌شوم شهرستان نی ریز که روزگاری به عنوان سدی در برابر بیابان زایی استان‌های کویری هم جوار یعنی کرمان و یزد قرار داشت، حالا خود به در معرض هجوم بیابان است و بیشترین عرصه بیابانی استان را دارد به سراغ مدیر منابع طبیعی این شهرستان می‌روم.
رضا یزدان خواه می‌گوید: نی ریز با ۳۲۰ هزار هکتار عرصه بیابانی نخستین شهر بیابانی استان محسوب می شود. بیابان‌هایی که به دلایل مختلف همچنان در حال گسترش هستند.
در گفتگو با او و کارشناسان منابع طبیعی و دوستداران محیط زیست شهرستان نی ریز آن‌ها علت اصلی این وضع دردناک را در کنار عوامل طبیعی مانند بارش‌هایِ کمِ سال‌های اخیر، عوامل انسانی ذکر می‌کنند.
به گفته آن‌ها ساخت سد‌های درودزن، ملاصدرا و سیوند روی رودخانه‌های کر و سیوند و بستن شاهرگ حیاتی تالاب بختگان و تبدیل آن به کویر خشک، حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق، برداشت بی رویه آب از منابع آب‌های زیرزمینی و در نتیجه هجوم آب شور به سطح زمین، تبدیل زمین‌های حاصلخیز به مناطق مسکونی، راه سازی و توسعه غیر اصولی فعالیت‌های صنعتی و عمرانی و تخریب جنگل‌ها به سبب تبدیل جنگل به کشتزار وچرای بی رویه دام در مراتع از جمله دلایل تبدیل زمین‌های حاصلخیز نی ریز به بیابان است.
خاموش، اما بحران زا
بیابان‌زایی، اما پیامد‌های ناگوار اجتماعی فراوانی به دنبال دارد. از خالی شدن روستا‌ها و مهاجرت به شهر‌ها گرفته تا مشکلات اجتماعی واقتصادی گوناگون که هریک برای برطرف شدن نیازمند وقت، انرژی و هزینه هستند.

آقای نگهداری که سال‌ها ساکن روستای دولت آباد نی ریز است؛ می‌گوید: روزگاری در این روستا خانوار زیادی ساکن بودند که شغل عمده آن‌ها کشاورزی و دامداری بود، اما حالا بیشتر آن‌ها به شهر‌ها مهاجرت کرده اند.


آقای بیات از باغداران روستای کوشکک در دو کیلومتری دریاچه بختگان هم می‌گوید روزگاری این دریاچه با رطوبت خود، بخشی از نیاز آبی باغ‌های اطراف را تامین می‌کرد، اما حالا ریزگرد‌های شوری که از زمین خشکیده این دریاچه بلند می‌شود و بر باغ‌های اطراف می‌نشیند، سبب شور شدن زمین‌های اطراف و بخش زیادی از باغ‌های این منطقه شده است.
در ادامه به سراغ رییس یکی از سازمان‌های فعال مردم نهاد نی ریز که از فعال‌ترین انجمن‌های دوستدار محیط زیست استان است؛ می‌روم. محمد جواد رنجبر سال هاست که ریاست انجمن میراث ماندگار بختگان را بر عهده دارد. همین که از موضوع گزارشم باخبر می‌شود سفره دلش را باز می‌کند و از وضع اسفناک روند رو به افزایش بیابان زایی در استان و به ویژه اثرات زیان بار خشک شدن دریاچه بختگان می‌گوید.


به گفته او پایین رفتن آب چاه ها، نفوذ شوری و تلخی به آب چاه‌های منطقه، تخریب زیستگاه آبزیان و کنار آبزیان، مهاجرت ساکنان آبادی‌های اطراف تالاب، کاهش تولید اکسیژن خالص، نبود رطوبت کافی در هوا و عدم تسریع بارندگی از جمله مضرات خشکیدگی و بیابانی شدن بختگان است.
این فعال محیط زیست می‌گوید حالا بختگان خود به کانون بحران و تولید ریز گرد‌های نمکی تبدیل شده که احتمال تشدید بیماری‌های ریوی، تنفسی و قلبی-عروقی مردم منطقه را به همراه دارد.
آقای رنجبر ادامه می‌دهد پیامد دیگر بیابانی شدن بختگان وضع محیط زیست منطقه است؛ دیگر خبری از آن همه پرنده مهاجر نیست؛ درختان جنگلی و مراتع منطقه تحت تاثیر این پدیده به شدت آسیب دیده اند و باغ‌ها و مزارع به خصوص انجیرستان‌های دیم دچار آفت و کم محصولی شده اند.
پنجه در پنجه بیابان زایی
پیامد‌های ناگوار بیابان زایی در استان فارس متولیان امور را بر آن داشته تا با اجرای طرح‌های مختلف با این پدیده بحران زا مقابل کنند. اگر چه به گفته محمود معین الدین رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی فارس مطالعات بیابان زدایی در این استان دوره ۲۴ ساله را پشت سر می‌گذارد.
معین الدین می‌گوید از سال ۱۳۷۳ تا پارسال ۱۷ طرح مطالعاتی شامل ۱۴ طرح مدیریت مناطق بیابانی، ۲ طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت و یک طرح کانون بحرانی فرسایش بادی با مساحت ۷۴۸ هزار و ۵۴۹ هکتار در عرصه‌های بیابانی استان تهیه شده است.
رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس اقدامات صورت گرفته با هدف مقابله با بیابان زایی در فارس را شامل نهال کاری، ترسيب كربن زمین، مدیریت هرز آب، آبیاری و مراقبت، بذرپاشی و بذرکاری و حفاظت و قرق با ۱۳۷ هزار و ۶۵۳ هکتار وسعت ذکر می‌کند.


از آن جا که مقابله با بیابان زایی می‌تواند امنیت غذایی، کاهش فقر و گرسنگی در مناطق روستایی و ایجاد مقاومت در برابر چالش‌های بزرگ زیست محیطی را تضمین کند؛ تعامل بیشتر مردم و مدیران می‌تواند عامل موثری در کنترل و مهار بیابان زایی باشد.
عبدالحسین یوسفی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس می‌گوید اجرای طرح‌های بیابان زدایی با رویکرد مشارکت مردم و توانمندسازی جوامع محلی در کاهش روند بیابانی شدن و تخریب اراضی و نیز جلوگیری از بروز گرد و غبار در استان تاثیر به سزایی داشته است.


به گفته یوسفی از ابتدای برنامه چهارم توسعه تاکنون حدود ۲ هزار هکتار از اراضی استان در قالب طرح‌های اشتغال زایی به خانوار‌های ساکن در مناطق بیابانی اختصاص یافته است؛ که از جمله این طرح‌ها، بازبینی در الگوی کشت گیاهان نظیر کشت گونه‌های اقتصادی کم آب سازگار با خشکی با رویکرد مشارکت مردم در شهرستان‌های بحرانی فارس مانند لارستان، نی ریز و فراشبند برای مهار بیابان زایی در استان بوده است.
بیابان زدایی؛ توسعه اقتصادی و اجتماعی
بر اساس آمار‌های جهانی، تخریب روز افزون سرزمین‌های حاصلخیز تحت تأثیر پدیده بیابان زایی در وضعیت هشدار دهنده‌ای قرار گرفته و مهمترین عامل مؤثر در ایجاد آن نیز عوامل انسانی هستند. به گفته کارشناسان از آن جا که در ایران نیز همچون دیگر مناطق درگیر با پدیده بیابان زایی، عامل انسانی بیش از همه در بروز آن نقش داشته است، شناخت ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی برای جلوگیری و مهار این معضل زیست محیطی ضروری به نظر می‌رسد. کارشناسان و همچنین دوستداران محیط زیست معتقدند علاوه بر ضرورت توجه به زوایا و جنبه‌های متعدد بیابان زایی در قانونگذاری، به مشارکت جوامع محلی و ساکنان مناطق خشک به عنوان مهم‌ترین سرمایه‌های بالقوه در مقابله با این پدیده نیز باید توجه کرد. چرا که با کنترل بیابان زایی فرصت‌های فراوانی در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور فراهم می‌شود که از جمله آن ها، ایجاد اشتغال، جلوگیری از مهاجرت به شهرها، افزایش درآمد و تولیدات کشاورزی و افزایش فضای سبز در اثر کاهش زمین‌های بایر و همچنین کنترل منشأ‌های توفانی و گرد و غبار است.


خودکارم را روی کاغذ‌های گزارشم می‌گذارم. می ایستم و به افق گرد و غباریِ بختگان چشم می‌دوزم. تقلای فلامینگویی تشنه که لا به لای تَرَک‌های زمین به دنبال قطره‌ای آب می‌گردد نگاهم را از افق می‌گیرد. آیا بختگان باز هم بخت پر آب شدن پیدا می‌کند یا بیابانی شدن سرنوشت تلخ اوست؟!

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار