چشمان خیس تیناز به رقص پرچم سر درِ مدرسه خیره مانده بود.
دخترک تمام روز‌های تابستان را انتظار کشیده بود تا کیف صورتی و مانتو قدیمی خواهرش را به تن کند و برای اولین بار راهی مدرسه شود.
«وسایلت را جمع و جور کردی تیناز؟ فردا خروس خون راهی می‌شیما»
با صدای مادر، چشمان سبزش را از سرخی پرچم گرفت و نرم نرمک به سمت چادر رفت.
دلش، اما پشت دیوار‌های کاه گلی مدرسه جا ماند. می‌دانست دو سه روز دیگر که صدای زنگ مدرسه در گوش سرد کوهپایه بپیچد، او فرسنگ‌ها از ییلاق دور شده و باید رویای معلم شدنش را در جایی دیگر دنبال کند، رنج کوچ اگر بگذارد.
کوچ نشینی، چالش تحصیلی تیناز و ۶ هزار و ۷۰۰ دانش آموز عشایر کوچ رو فارس است.
چالشی که به اختلال در کار مدرسه و یادگیری دانش آموزان منجر می‌شود.
آموزش و پرورشی به وسعت سه استان
در استان فارس ده هزار و ۸۵۰ دانش آموز عشایری در ۴۷۶ مدرسه ابتدایی، ۲۱ مدرسه شبانه روزی و ۲ مدرسه متوسطه مشغول به تحصیل هستند.
وسعت جغرافیایی فعالیت‌های اداره آموز شو پرورش فارس علاوه بر این استان فارس تا بخشی از استان‌های بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان نیز کشیده شده است.
به گفته علیرضا بهرام‌پور مدیر آموزش و پرورش عشایر فارس، دانش آموزان ابتدایی عشایر به دلیل نوع زندگی خاصی که دارند به تحصیل همراه با کوچ مشغولند، تحصیلی که برای آنان با سختی‌های زیادی همراه است.
مصطفی عبدلی محقق و کارشناس آموزش عشایر می‌گوید: مرحوم بهمن بیگی که به پدر آموزش عشایر معروف است در زمان ریاستش بر آموزش و پرورش عشایری، تا حدودی توانست نظام آموزشی متناسب با نحوه زندگی عشایر را ایجاد و اقدام به تغییر در برنامه و زمانبندی متعارف مدارس کند. به گونه‌ای که مدارس عشایر در دو مرحله در طول یک سال تحصیلی بر پا می‌شد و دانش آموزان عشایری چهار ماه در قشلاق و چهار ماه در ییلاق تحصیل می‌کردند.
این تغییر در آن سال‌ها سبب ارتقا کمّی و کیفی مدارس عشایری شد و جایزه سوادآموزی سازمان جهانی یونسکو را برای بهمن بیگی به ارمغان آورد.
به گفته این محقق در سال‌های اخیر، به دلیل اجرای سیاست متمرکز کردن سیستم آموزشی کشور، سال تحصیلی عشایر همانند دیگر مدارس کشور از اول مهر آغاز می‌شود و خرداد سال بعد پایان می‌یابد؛ این در حالی است که خانواده‌های عشایر در این مدت دو کوچ بهاره و زمستانه را با طی مسافتی ۴۰۰ کیلومتری از سر می‌گذرانند که عامل کاهش ۳۹ روز از سال تحصیلی دانش آموزان عشایر و به دنبال آن به هم خوردن بودجه بندی کتاب ها، فشردگی ارائه مطالب درسی از ۳ ماه به کمتر از ۶ماه، جا نیافتادن درست مطالب در ذهن دانش آموزان و فراموشی سریع مطالب درسی می‌شود.
با وجود همه سختی‌های زندگی عشایری، ییلاق و قشلاق بهانه «نیاموختن» نشده و بچه‌های عشایر شاید بیش از هم سن و سال‌هایشان شوق یادگیری دارند و برای رفتن به مدرسه لحظه شماری می‌کنند.
آقای بهرامی، مدیرکل امور عشایر فارس می‌گوید: با توجه به نقش موثر آموزش و پرورش در توسعه عدالت اجتماعی و کاهش فقر و بهبود شاخص‌های توسعه زندگی عشایر فارس، به عنوان بزرگترین جامعه عشایر کشور، برنامه ریزی برای این بخش یکی از ضرورت هاست.
مشکلاتی که کوچ نمی‌کنند
با دانش آموز کوشای دیروز و معلم دلسوز امروز که چهره آفتاب سوخته اش نشان از عشق به بچه‌های عشایر دارد، همکلام می‌شوم.
آقای رجبی سه سالی است که مدرک کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی اش را گرفته و در مناطق عشایری خدمت می‌کند.
حرف‌هایش را با این جمله آغاز می‌کند: «ذهن بچه‌های عشایری مثل برگه سفید بی‌خط است و هرچه می‌گوییم زود یاد می‌گیرند.»
می‌گوید: اینجا مشکلات زیادی دارد و هیچ تسهیلاتی دریافت نمی‌کند و تنها انگیزه اش برای تحمل سختی‌ها، استعداد و ذوقی است که بچه‌ها برای درس خواندن دارند.
می‌گوید: به چشمان مشتاق بچه‌ها که نگاه می‌کنم کودکی خود را می‌بینم؛ روز‌هایی که روی گلیم نازک کلاس زیر چادر گنبدی مدرسه می‌نشستم و رویای ایستادن پشت میز کوچک آقا معلم را دنبال می‌کردم.
رجبی معتقد است اگر چه شاگردان عشایری برخلاف دانش آموزان شهر در خانه فرصتی برای درس خواندن ندارند و باید پا به پای پدر و مادرشان کار کنند، اما از زیر همین چادر‌های گنبدی و سفید مدارس عشایری دانش‌آموزانی قد می‌کشند که مایه افتخار ایل می‌شوند.
او از دغدغه‌ها و موانع آموزش عشایری می‌گوید و پدرِ یکی از دانش آموزان را به جمعمان می‌خواند.
وکیلی، پدر ۴ فرزند است و امسال دخترانش را به مدرسه نیاورده.
می‌گوید: فاصله زیاد از مدرسه باعث بروز خطراتی برای بچه‌هایش می‌شود.
به گفته او کوهستانی بودن منطقه، ایجاد رودخانه‌های فصلی و وجود حیوانات وحشی سلامت کودکانش را تهدید می‌کند.
به غیر از مشکلات موجود برای رفت‌وآمد دانش‌آموزان، فضای مدارس و تجهیزات نیز مناسب نیست.
از سوی دیگر با رسیدن فصل سرما وجود بخاری‌های نفتی و استاندارد نبودن سیستم گرمایشی مدارس به عنوان تهدیدی جدی محسوب می‌شود و کمبود امکانات آموزشی یکی دیگر از مشکلات مهم معلمان و دانش آموزان عشایری است، زیرا برخی از کتاب‌های آموزشی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که دارای سی دی هستند و پخش آن‌ها نیازمند تجهیزاتی همانند لپ تاپ است.
گامی برای رهایی از مشکلات
مقدمات هوشمندسازی همه مدارس متوسطه اول و دوم مدارس عشایری استان صورت گرفته است. این را مدیر آموزش و پرورش عشایر استان فارس می‌گوید.
به گفته علیرضا بهرام‌پور در مدارس هوشمند سازی شده در کنار آموزش‌های سنتی از ابزار و تکنولوژی روز و تجهیزات فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) در تدریس استفاده می‌شود.
او توضیح می‌دهد در مدارس هوشمند تلاش می‌شود، علاوه بر امکانات و روش‌های غیر الکترونیکی، با تجهیز کامل مدرسه به امکانات رایانه‌ای و فناوری‌های مربوطه، محتوای دروس به روش‌های الکترونیکی و ساده ارائه شود.
آقای حسنی کارشناس فناوری اطلاعات نیز می‌گوید کاهش فرایند‌های زمان بر، استفاده صحیح از فاوا، افزایش انگیزه دانش آموزان، ایجاد خلاقیت و تنوع در یادگیری از دیگر نتایج هوشمند سازی مدارس است.
به گفته او رشد ذهنی، جسمی، عاطفی و روانی دانش آموزان و ارتقا قابلیت‌های فردی آن‌ها و آشنایی به فن آوری یکی از مهم‌ترین اهدافی است که در مدارس هوشمند دنبال می‌شود.
رجبی معلم مهربان عشایر معتقد است در حالی که مسئولان از مهاجرت جوانان عشایری به شهر‌ها خبر می‌دهند، توجه ویژه به این جمعیت و ایجاد زیرساخت‌های لازم در کنار ارائه خدمات مناسب می‌تواند باعث ماندگاری افراد در ایلات عشایری شود و از مهاجرت آن‌ها به شهر‌ها جلوگیری کند.
رنج کوچ اگر بگذارد...
هوا گرگ و میش است. خانواده تیناز کوله بار سفر را بسته و آماده کوچ شده اند.
دخترک پشت نیسان آبی پدر نشسته؛ با دستان کوچک، اما پینه بسته اش، کیف صورتی اش را در آغوش می‌فشارد.
در رویاهایش مدرسه‌ای را تصور می‌کند با پنجره‌ای رو به صحرا و آوای الفبای بچه‌ها که در سکوت دشت می‌پیچد.
آ مثل ... آب
ک مثل ... کوچ
تیناز می‌داند روزی مهربان‌ترین معلم ایل خواهد شد ؛ رنج کوچ اگر بگذارد...
مریم شمس
خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس
