تابناک فارس به نقل از فارس: گردشگری سلامت، تعاریف مختلفی دارد، سازمان جهانی گردشگری (WTO) گردشگری سلامت را چنین تعریف می‌کند: استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد – که بیش از ۲۴ ساعت است – به طول می‌انجامد.
اما بسیاری از افراد، گردشگری سلامت را محدود به گردشگری پزشکی می‌کنند که با توجه به تعریف ارائه شده، این فقط بخشی از مقوله گردشگری سلامت و فراتر از گردشگری درمانی است.
تاریخچه گردشگری سلامت
گردشگری سلامت از زمان یونان و روم باستان وجود داشته و سپس به بسیاری از کشورهای اروپایی و نقاط دیگر دنیا توسعه یافته است.
تاریخ گردشگری سلامت به قرن‌ها پیش برمی‌گردد، خیلی قبل از آن‌که مردم برای عمل قلب، جراحی‌های پلاستیک یا زیباسازی دندان‌ها طی تنها چند ساعت به سراسر دنیا سفر کنند تا بهترین خدمات پزشکی را دریافت نمایند، به جرأت می‌توان گفت سفر درمانی قدمتی به اندازه عمر علم پزشکی دارد.
زمانی که زائرین از نقاط گوناگون با گذر از دریای مدیترانه خود را به منطقه‌ای در خلیج سرونیک به نام اپیدوریا می‌رساندند، باورها بر این بود که مهراب خدای شفابخش یونانی‌ها، اسقلپیوس، در آنجا قرار دارد.
بیماران با روزه گرفتن و نیایش به دنبال شفای بیماری‌های خود بودند. در حال حاضر اپیدوریا قدیمی‌ترین خاستگاه گردشگری پزشکی در جهان شناخته می‌شود.
تحقیقات در خصوص تمدن‌های باستانی نشان می‌دهد رابطه عمیقی بین دین و مراقبت سلامت وجود داشته است که به هزاران سال قبل برمی‌گردد و بسیاری از تمدن‌های باستانی با اثر شفابخش چشمه‌های آب گرم معدنی آشنا بوده‌اند.
بنابراین، آب‌های گرم و معدنی و لجن درمانی همراه با امکانات طبیعی نیز شامل مقوله گردشگری سلامت است.
سومریان، ساکنان عصر برنز و هندوها نیز چندین قرن پیش از میلاد مسیح از این صنعت در قالب‌های مختلف، برخوردار بودند.
قیمت و زمان، مهمترین مؤلفه‌های این صنعت
شعار جهانی توریسم سلامت، امکانات و خدمات در حد کشورهای جهان اول یا پیشرفته و قیمت‌ها و هزینه‌ها در حد کشورهای در حال توسعه و جهان سوم است و دو عنصر قیمت و زمان، از مهمترین مؤلفه‌های این صنعت به شمار می‌روند.
گردشگری پزشکی یا Medical Tourism، یعنی سفر به منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی.
گردشگری پزشکی از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت است. این نوع سفر از اوایل ۱۹۹۰ به دلایل مختلفی همچون جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرات نرخ ارز در اقتصاد، در نتیجه محبوبیت کشورهای آسیایی از این حیث و بحران‌های اقتصادی در منطقه کشورهای آسیایی (که سبب شد بیشتر به این صنعت توجه شود) رایج شد.
از میان دلایلی که موجب می‌شود افراد با هدف درمان مسافرت کنند، می‌توان به هزینه پایین مراقبت‌های پزشکی، جستجو برای یافتن پزشک متخصص و با‌تجربه، کیفت مناسب خدمات درمانی، ایمنی و کوتاه‌تر بودن زمان انتظار برای درمان اشاره کرد.
در بحث اختلاف قیمت به عنوان مثال، هزینه یک دندان که درآمریکا ۵،۵۰۰ دلار است، در هندوستان و بولیوی ۵۰۰ دلار در فیلیپین به ۲۰۰ دلار می‌رسد وبه همین ترتیب، هزینه پیوند زانو در تایلند همراه با ۶ روز فیزیوتراپی حدود یک پنجم ایالات متحده است و عمل لیزیک چشم با هزینه‌ی ۳۷۰۰ دلار در آمریکا، در بسیاری از کشورهای با رویکرد توریسم درمانی حدود ۷۳۰ دلار برآورد می‌شود. علاوه بر این، در حالی که عمل‌های زیبایی صورت که در آمریکا ممکن است، حدود ۲۰ هزار دلار هزینه ایجاد کند در کشورهایی چون آفریقای جنوبی، فیلپین و بولیوی بین ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ دلار است.
در مورد زمان نیز، در برخی کشور‌ها که سیستم خدمات درمانی عمومی متداول است، معمولاً زمان زیادی برای پاسخگویی به نیاز شهروندان صرف می‌شود و بیماران ناگزیرند مدت طولانی در انتظار رسیدگی به وضعیت‌شان باشند. شرایطی نظیر پیوند مفصل ران که در انگلستان و کانادا یک سال و یا بیشتر باید در نوبت منتظر شد. لیکن در سنگاپور،تایلند، فیلیپین، یا بنگلور هند، بیمار می‌تواند یک روز پس از ورود تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.
در کانادا، در سال ۲۰۰۵ تعداد افراد در حال انتظار برای درمان ۷۸۲،۹۳۶ نفر بود که رکوردی در جهان محسوب می‌شود.
تعداد این افراد در آفریقای جنوبی، به میزان کمتر از یک دهم پایین‌تر از ایالات متحده آمریکا یا غرب اروپا بوده است.
جایگاهی که هنوز به دست نیامده است
در ایران نیز گردشگری سلامت رایج است، هر چند با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را در بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند.
این در حالی است که دولت‌ها بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید درصدی از نیازهای درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کنند.
در این میان ایران رقبای مهمی نیز در منطقه دارد. از جمله رقبای مهم ایران در حوزه خلیج فارس می‌توان اردن و امارات و در آسیا نیز هند و سنگاپور را نام برد، کشور اردن سالانه ۵۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از توریسم درمانی دارد.
هند در حال حاضر یکی از کشورهای پیشتاز گردشگری درمانی است و سالها پیش نیز در نمایشگاه گردشگری لندن، هندوستان به عنوان مقصد گردشگری و خدمات درمانی جهان پیشنهاد شد.
امارات نیز از دهه پیش، پیش شهرهای سلامت را راه‌اندازی کرده و با برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا برای توسعه این مراکز قرارداد بسته است و میلیاردها درهم اعتبار ویژه را برای این صنعت لحاظ کرده‌است علاوه بر این با تقویت شبکه‌های موجود تسهیلات درمان و سلامت و نیز ایجاد زیر ساخت‌های مدرن و مرکز معتبر و بزرگی از متخصصان سلامت ومهارت‌های درمانی با اعتبار توریستی در دبی توانسته هسته مرکزی قدرتمندی را ایجاد و راه‌اندازی نماید و بر اساس طرحی مدون، ضمن برقراری ارتباط با بازارهای گسترده جهانی و تحقیق و مسیریابی این طرح را در مسیر توسعه عملی نماید، توریسم پزشکی در سال ۲۰۱۰ درآمدی بالغ بر ۷ میلیارد درهم برای امارات داشته است.
بر اساس آمارها ایران در یک سال سال تقریبا بیش از۲۰ هزار بیمار خارجی پذیرش کرده است که در سال‌های اخیر، متاسفانه آمار قابل استناد از درآمدهای حاصل از جذب توریسم درمانی در ایران وجود ندارد.
نبود مدیریت یکپارچه، چالش اصلی پیش روی گردشگری سلامت ایران
با این حال چالش اصلی فراروری گردشگری درمانی ایران، نبود مدیریت یکپارچه در این حوزه است و از آن‌جایی که چنین ایده‌ای در ایران تقریبا نو تلقی می‌شود، به نظر می‌رسد تهیه طرحی که به این مسئله به طور همه جانبه بپردازد و نیز تجارب کشورهای دیگر در این خصوص را مطالعه کند، به سیاست گذاران کمک خواهد کرد تا برای جذب توریسم پزشکی با رویکردی علمی و بومی قدم بردارند.
وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و گردشگری و صنایع دستی، سه متولی این مقوله در ایران می‌باشند که بسیاری از موانع موجود در مسیر توسعه این صنعت به عدم هماهنگی این سه متولی برمی‌گردد.
شهرهایی مثل مشهد، تهران، گرگان و گنبد در چند دهه اخیر بیشترین پذیرش در این زمینه را داشته و مراکز درمانی مستقر در این شهرها، مجوزهای لازم در این عرصه را نیز پیش از دیگر شهرها دریافت کرده‌اند.
ضرورت برنامه‌ریزی منسجم برای بهبود صنعت توریسم درمانی در شیراز
شیراز به عنوان قطب پزشکی جنوب کشور یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری سلامت و توریسم درمانی است، وجود ظرفیت‌های آب درمانی و پزشکی در کلانشهر شیراز ایجاب می‌کند که مسؤولین برنامه‌ریزی های لازم جهت توسعه این صنعت در استان فارس را جدی‌تر دنبال کنند و موانع موجود را هر چه سریعتر برطرف نمایند.
پیوند عضو، عمل‌های چشم، زیبایی و پوست، شیمی درمانی و پرتو درمانی انواع سرطان‌ها، جراحی‌های لاغری، قلب و عروق، ارتوپدی و درمان ناباروری تنها بخشی از خدماتی است که در بیمارستان‌های مجهز شهر شیراز ارائه می‌شود.
با این وجود و با توجه به ظرفیت بالای استان فارس هم از جهت جاذبه‌های گردشگری سلامت و هم توان بالای پزشکان و اعتبار بالای دانشگاه علوم پزشکی شیراز، انتظار می‌رود این صنعت رشد چشمگیرتری یابد و مشکلاتی که غالبا به ناهماهنگی‌های اداری و نبود متولی واحد در این زمینه بر می‌گردد مرتفع شود.
در روزهای آتی به بررسی مشکلات این حوزه در استان فارس و شهر شیراز خواهیم پرداخت.
