به گزارش تابناک قم، قبرستان شیخان یا مقبره شیخان از امکان مذهبی به شمار می‌رود و از زمان امامان شیعه وجود داشته است؛ به این دلیل که چند تن از اصحاب ائمه از جمله زکریا ابن آدم و زکریا ابن ادریس، از اصحاب و راویان امام جعفر صادق (ع)، امام رضا (ع) و امام جواد (ع) در آن مدفونند.
قبرستان شیخان در بخش شرقی حرم حضرت معصومه (س)، در مرکز شهر قم قرار دارد. این قبرستان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از آن به‌عنوان دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام یاد می‌کنند.
مسیر دسترسی به قبرستان شیخان
برای بازدید از قبرستان شیخان باید ابتدا به حرم حضرت معصومه (س) مشرف شوید. با عبور از صحن اتابکی (ایوان آینه) در شرق این بارگاه، به قبرستان شیخان خواهید رسید.
تاریخچه قبرستان شیخان
قدمت قبرستان شیخان به بیش از یکهزار و صد سال پیش بازمی‌گردد. گفته می‌شود که در گذشته، این قبرستان بسیار وسیع‌تر از اکنون بوده؛با این حال، به‌مرور زمان و به‌علت عمر زیاد قبور، بخش‌های دیگر تغییر کاربری دادند و فقط مجموعه فعلی باقی ماند؛ تا جایی که میدان امام خمینی کنونی نیز پیش از این، جزو اراضی قبرستان بوده است.
حجت‌الاسلام مهدی خویی، مدیر اجرایی مزار شیخان، در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: به خاطر اینکه آرامستان شیخان در بافت مرکزی شهر و طرح‌های جامعه شهری قرار دارد برای بهسازی آن محدودیت‌های زیادی وجود دارد اما باید زیر ساخت‌هایی برای آن تدوین شود.
وی بیان کرد: همین که شیخان تاکنون برجا مانده است از زحمات بزرگان و علما بوده است؛ برای مثال در زمان رضاخان برای طرح جامع شهری پیشنهادی شده بود که آرامستان شیخان و مسجد امام حسن عسگری (ع) به طور کامل از بین می‌رفت.
این محقق و پژوهشگر تأکید کرد: آرامستان شیخان بیش از ۱۲ قرن قدمت دارد بعد از قبرستان بقیع وادی‌السلام نجف، سومین مزار جهان تشیع است و فقط به قمیون تعلق ندارد.
وی اضافه کرد: مرحوم مجلسی در بحارالانوار جلد ۹۹ وقتی مزارهای جهان تشیع را معرفی می‌کند زمانی که به مزارهای قم می‌رسد قلم در دستش روان می‌شود و می‌گوید مقابر قم مملو از فضلا و محدثین است و تعظیم آن‌ها تعظیم دین و احترام به آن‌ها احترام به ائمه (ع) دین است.
وی بیان کرد: در قبرستان شیخان حاج ملاصادق قمی، شیخ الاسلام عهد ناصرالدین‌شاه و کسی که اولین نماز باران قم را خواند، دفن است همچنین میرزا ابوطالب قمی، داماد میرزای قمی که سه پارچه آبادی زنبیل آباد، علی آباد و قنوات را برای عزاداری سیدالشهدا و زیارت امام حسین (ع) و عتبات و امام رضا (ع) وقف کرده مدفون است.
حجت‌الاسلام مهدی خویی ادامه داد: سردار شهید جعفر حیدریان که الگوی جوانان ورزشکار است، شهید احمد کوچکی (پیرمردترین رزمنده بسیجی دفاع مقدس) و هفت تن از شهدای هفتم تیر نیز از جمله شهدای مدفون در شیخان هستند.
وی با بیان اینکه اگر اصفهان افتخار می‌کند که بانو مجتهده امین را در خود جای داده است شیخان قم نیز دو بانوی مجتهده دارد، تصریح کرد: شهربانو صفری که مؤسّس چهل مکتب عصمتیه در ایران، حوزه علمیه خواهران، دارالایتام (پرورشگاه) و صندوق قرض الحسنه نیازمندان است نیز به وصیت خودشان در شیخان و در کنار مادرش دفن شده است که نماز میتشان را هم آیت‌الله وحید خراسانی خواندند.
مدیر اجرایی مزار شیخان ادامه داد: بانوی مجتهده ایروانی که مؤلّف ۳۰ جلد کتاب انوار فقه که شرح کتاب لمعه است هم در شیخان دفن هستند که در سن ۸۶ سالگی از دنیا رفتند و نماز میت شان را نیز آیت‌الله بهجت خواندند.
وی با تأکید بر اینکه استان قم ستارگان دفن شده زیادی دارد اما در مقابل خورشید عالم تاب، حضرت معصومه (ع)، فروغی ندارند، بیان کرد: اگر اهواز علی بن مهزیار را دارد در قم نیز زکریا بن آدم وکیل امام رضا (ع) و امام جواد (ع) دفن است.
این پژوهشگر با بیان اینکه باید کاری کنیم گنجینه‌های تشیع محفوظ شود، اظهار کرد: در شورای استانی کاری برای احیای بزرگان قم شود تا وقتی کسی به قم می‌آید بداند این خیابان برای محدثین است.
وی با بیان اینکه بهسازی آرامستان شیخان خواسته ما هم هست اما نیاز به عزم استانی و حتی کشوری دارد تا تبدیل به شبستان شود، گفت: یکسان سازی آرامستان شیخان به راحتی امکان پذیر نیست؛ زیرا مزار شهدا در بین قبور مؤمنین و علما قرار دارد اما باید با تعامل با بنیاد شهید برای قبور شهدا و علما المانی مشخص قرار داده شود تا بتوانیم آن‌ها را حفظ کنیم.
حجت‌الاسلام مهدی خویی اظهار کرد: آیت الله شب زنده داری از فقهای شورای نگهبان بیان کردند که شیخان باید به سمت فرهنگسرا شدن برود و یکی از اهداف مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم نیز این است که شیخان تبدیل به یک شبستان شود.
وی ادامه داد: شیخان باید به یک شبستان و پایگاه فرهنگی در کنار حرم حضرت معصومه (س) تبدیل شود تا محفلی برای درس و بحث طلاب باشد اما برای این کار به یک همت و عزم جدی در استان نیاز داریم و امیدواریم با کمک شورای تأمین استان بتوانیم شیخان را به شبستان تبدیل کنیم.
مدیر اجرایی آرامستان شیخان یادآور شد: در حال حاضر هر تابلو و المانی نصب شود به خاطر آفتاب شدید که وجود دارد در طول دو یا سه سال از بین می‌رود اما بازهم سال گذشته برخی از تصاویر علما بهسازی شد و در ماه‌های آینده نیز بخشی دیگر بهسازی می‌شود.
