در روزهای اخیر، شاهد افزایش قابل توجه قیمت دلار در بازار آزاد کشورمان بوده ایم. در این راستا، قیمت هر دلار آمریکا از مرز 61 هزار تومان نیز عبور کرد. موضوعی که خود موجب افزایش قیمت و نوسان در دیگر بازارها نظیر بازار طلا نیز شده است. در افکار عمومی این سوال را مطرح می کنند که علت اوج گیری مجدد قیمت دلار، پس از یک دوره قابل توجه از سکون و پایداری در حوزه قیمت این ارز خارجی چیست؟ به نظر می رسد در پاسخ به این سوال، توجه به 3 نکته ضروری است.
اول اینکه بخش قابل ملاحظه ای از چالش های ساختاری و نهادینه در اقتصاد ایران که در نوع خود در فضای کلی اقتصاد، ایجاد آشفتگی و نوسان می کنند، هنوز پابرجا هستند. به عنوان مثال، بانک های کشورمان هنوز روزانه چیزی بین 5 تا 7 هزار میلیارد تومان پولِ بی کیفیت تولید می کنند که این موضوع، خود نقش موثری در تشدید چالش نقدینگی در اقتصاد ایران و متعاقبا افزایش تورم و تحریک افزایش قیمت ارز، بازی می کند. در عین حال، اقتصاد ایران سال هاست که با چالش کسری بودجه نیز دست و پنجه نرم می کند که این مساله نیز در افزایش قیمت ارز نقشی محوری بازی کرده و می کند(برخی ارزیابی‌ها از کسری بودجه قریب به 400 هزار میلیارد تومانی در اقتصاد ایران خبر می دهند).
این در حالی است که این چالش ها سال هاست که در فضای کلی اقتصاد ایران حاکم هستند و دولت های مختلف نیز راهکار جامع و پایداری را جهت مهار آن ها ارائه نکرده اند.
از این رو، تداوم چالش های نهادینه در فضای اقتصاد ایران، جدای از اینکه انباشت و بزرگتر شدنِ آن ها را در پی داشته، در عین حال، یکی از بروندادهای عینی خود را در قالب افزایش افسارگسیخته قیمت ارز نیز به نمایش گذاشته است.
دوم اینکه اقتصاد ایران هنوز هم تحت تحریم و فشارهای گسترده بین المللی قرار دارد. مولفه ای که موانع خارجی در حوزه بهبود شاخص ها و تعاملات اقتصادی ایران در محیط بین المللی را حفظ کرده و افزایش داده است. معادله ای که در کلیت خود، ملاحظاتی خاص را در فضای کلی اقتصاد ایران حاکم کرده و سبب شده تا دیدگاهی روشن و عاری از ابهام در مورد آینده اقتصادی کشورمان شکل نگیرد.
البته که بسیاری از تحلیلگران اقتصادی در ایران در سال های اخیر به این مساله اشاره داشته اند که قدرت اثرگذاری مخرب این مولفه در قیاس با سومدیریت های داخلی به مراتب کمتر است. از این رو، مولفه تحریم و فشارهای خارجی در کنار سومدیریت های داخلی در فضای اقتصاد ایران نیز نقشی بارز و مهم در تقویت روند افزایشی قیمت دلار بازی کرده است. معادله ای که با توجه به تشدید منازعات ژئوپلیتیک در منطقه غرب آسیا و البته طرح چشم اندزاهای مختلف در مورد احتمال قدرت گیری مجدد ترامپ و اوج گیری سیاست های ضدایرانی وی به عنوان رئیس جمهور آتی آمریکا، ابعاد و جلوه های عینی و جدی تری را نیز به خود می گیرد.
و در نهایت سوم اینکه یکی از مولفه هایی که در برهه های زمانی مختلف و در بحبوحه افزایش قیمت ارز در کشورمان به تقویت هر چه بیشتر این روند کمک می کند، رفتارهای احساسی و هیجانی افکار عمومی و هجوم آن‌ها به بازارهای ارز و طلا با نیت حفظ ارزش دارایی های خود است.
البته برخی نیز با انگیزه های مرتبط با دلالی در این فضا مشغول به فعالیت می شوند. مسائلی از این دست، در قالب تعطیل شدن رفتارهای منطقی در حوزه کنش های اقتصادی افراد نیز در تشدید چالش افزایش قیمت ارز در کشورمان نقشی محوری بازی می کنند.