در سال‌های اخیر تغییرات گسترده ای در شهرها اتفاق افتاده که قم هم به عنوان یکی از شهرهایی که مقصد مهاجرت‌ها بوده از این تغییرات مصون نمانده است. تغییراتی که در 2 یا 3 دهه توانسته چهره شهر را دگرگون کند و البته سبک زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار دهد.
در ابتدا به نظر می‌رسد هدف برنامه‌ریزان شهری در سال‌های گذشته تنها حل مشکل مسکن مردم بوده که این موضوع موجب شده بلندمرتبه سازی به عنوان یکی از راه‌های توسعه شهری مد نظر قرار بگیرد. هر چند 2 گسل مهم شهر قم را به زلزله تهدید کرده و شرایط شهر به گونه‌ای نیست که اجباری برای بلند‌مرتبه‌سازی وجود داشته باشد، اما سوداگری مسکن و بی‌خبری برنامه‌ریزان شهری موجب شده الگویی از مسکن در زندگی مردم وارد شود که با فرهنگ و باورها سازگار نیست. الگویی که مشکلات هزار و یک رنگی به وجود خواهد آورد که به مرور زمان خود را نشان می‌دهد.
مسائلی مانند نقص ایمنی در ساختمان‌های بلندمرتبه جزو اولین مسائلی هستند که برای شهر مشکلاتی به وجود می‌آورند. حتی اگر بتوانیم این موضوع مهم را در نظر نگیریم، ناسازگاری با فرهنگ بومی و مسائلی مانند محرمیت و تامین نشدن سرانه‌های خدماتی و فرهنگی و تفریحی نخستین آسیب‌هایی است که در زندگی امروز شهری به وجود آمده و معیشت و روان و آسایش و فرهنگ مردم را تحت تاثیر خود قرار داده است.
تغییر الگوی مسکن
سید مجید فارغیان قمی، عضو دوره سوم شورای اسلامی شهر قم و استاد دانشگاه در رشته شهرسازی می‌گوید: اتفاقی که در سال‌های اخیر در شهر ما افتاده و به سرعت هم ادامه دارد، تغییر الگوی مسکن است. یعنی عموم مردم از زندگی در خانه‌های ویلایی به آپارتمان‌نشینی روی آورده‌اند. حتی گاهی مشاهده می‌کنیم که افرادی که تمکن کافی دارند و می‌توانند خانه ویلایی تهیه کنند هم در آپارتمان‌ها ساکن می‌شوند.
وی با اشاره به این‌که این موضوع از ابعاد مختلف نیاز به بررسی دارد افزود: نباید از نظر دور داشت که در چنین مسائلی یک یا 2 عامل دخیل نیست بلکه عوامل مختلف موجب به وجود آمدن چنین وضعی می‌شود.
این کارشناس شهرسازی گفت: یکی از دلایل تغییر الگوی مسکن در کشور ما این است که زمین و خانه کالای سرمایه‌ای شده نه کالای مصرفی. از طرفی ما در توسعه شهرهایمان الگوی بومی نداشتیم و تنها از الگوهای غربی کپی‌برداری کردیم.
وی با اشاره به این‌که دانشگاه‌های ما الگوی بومی برای معماری و شهرسازی تولید نمی‌کنند و دانشجو صرفاً بر اساس درس‌های کپی برداری شده از غرب تربیت می‌شود ادامه داد: مجموعه این عوامل شرایط امروز ما را در بحث مسکن ایجاد کرده است.
فارغیان معتقد است این اتفاقات آنی نبوده و به تدریج رخ داده و اصلاح آن هم نیاز به زمان دارد. به عنوان نخستین قدم، باید بررسی‌های عمیق‌تری در مبانی نظری و اجرایی شهرسازی انجام دهیم و آسیب‌شناسی کاملی از دروس دانشگاهی در این حوزه داشته باشیم.
عضو سابق شورای اسلامی شهر قم ادامه داد: باید آسیب‌شناسی انجام دهیم که چرا خانه یک فرد ایرانی 20 سال پیش یک خانه حیاط‌دار با آن ویژگی‌ها بود اما امروز همان فضا را تبدیل به یک آپارتمان 5 طبقه می‌کنند.
از نظر وی این کار در واقع پیش خور کردن منابع برای دسترسی سریع به سود است. البته این سود موضوعی نیست که پایدار بماند زیرا توسعه پایدار با این تفکرات در شهرسازی منافات دارد.
وی گفت: وقتی ما بی‌محابا در شهر تراکم می‌فروشیم باید این مسأله را در نظر داشته باشیم که در سال‌های آینده مجبوریم بخشی از این ساخته‌ها را خراب کرده و سرانه‌های مورد نیاز این جمعیت را تأمین کنیم.
کسی به کیفیت زندگی توجهی نمی‌کند
فارغیان با اشاره به این‌که در حال حاضر بیشترین عاملی که در این عرصه نقش ایفا می‌کند ، اقتصاد است اضافه کرد: عوامل اقتصادی شرایطی ایجاد کرده‌اند که همه به دنبال ایجاد ارزش افزوده از زمین و مسکن هستند و کسی به کیفیت زندگی توجهی نمی‌کند.
وی با اشاره به این‌که این موضوع فقط در شهرها مشکل‌ساز نیست بلکه در روستاها هم مشکلاتی از این دست داریم گفت: اگر نگاهی به بافت مسکونی روستاها بیندازید متوجه می‌شوید که معماری روستایی تقریباً از بین رفته و خانه‌های روستایی به تقلیدی از خانه‌های شهری تبدیل شده‌اند.
این استاد دانشگاه معتقد است اگر قرار باشد این مشکل حل شده و این مسیر غلط اصلاح شود باید چند موضوع تغییر کند. یکی این‌که نگاه اقتصادی به مسکن باید جای خود را به نگاهی بدهد که می‌خواهد زندگی پایدار برای مردم رقم بزند و دیگر این‌که نظام آموزشی، دانشگاه‌ها، نظام مهندسی و انبوه‌سازان باید به کمک این موضوع بیایند و همه عزم تغییر داشته باشند.
فارغیان با اشاره به تغییراتی که در طرح تفصیلی جدید شهر قم به وجود آمده ادامه داد: در این طرح تراکم‌دهی قدری سامان پیدا کرده که البته همین موضوع موجب شده استقبال از ساخت و ساز در شهر قم قدری کاهش پیدا کند و هنوز خیلی‌ها منتظر این هستند که روزنه‌ای بیابند تا از ضوابط این طرح فرار کنند.
وی معتقد است بسترهای فرهنگی در هر شهری بسیار می‌تواند به حل نابسامانی‌های شهرسازی کمک کند.
این کارشناس شهرسازی خاطرنشان کرد: موضوع دیگر که در این زمینه می‌تواند قدری شرایط بهتری ایجاد کند این است که متولیان امر تسلط کافی به موضوعات شهری داشته باشند. به عنوان مثال در شورای اسلامی شهر تبریز 8 نفر از اعضا مهندس شهرساز هستند و همین موضوع موجب شده توافقات خوبی در این مجموعه برای ساماندهی به امور تخصصی در شهر ایجاد شود.
رشد غیر منطقی نرخ‌ها
وی افزود: موضوع دیگری که باید در سطح ملی سر و سامان بیابد، مسأله سوداگری در زمین و مسکن است که باید راهی برای پایان دادن به آن پیدا کرد.
به گفته وی، در سال‌های پس از انقلاب به دلیل رشد بی‌رویه شهرها و مهاجرت، اقتصاد زمین و مسکن در دست سوداگران قرار گرفت و در چنین شرایطی طراحان و برنامه‌ریزان شهری به حاشیه رفته بودند اما این وضعیت دیگر نباید ادامه پیدا کند. فارغیان با اشاره به این‌که قانون ضعیف از بی‌قانونی بهتر است ابراز داشت: در توسعه شهرها، طرح تفصیلی باید مبنای امور شهرسازی قرار بگیرد. وی با اشاره به تحت تأثیر قرار گرفتن ساختمان‌ها از نظر محرمیت در شرایط امروزی شهرسازی ابراز داشت: بر اساس قواعد فقهی از جمله قاعده لا ضرر می‌شود قوانینی استخراج کرد که موضوع محرمیت در شهرسازی مورد توجه قرار گرفته و حق مردم در دادن تراکم به ساختمان‌ها در نظر گرفته شود. این استاد دانشگاه اظهار کرد: مشکلی که اکنون وجود دارد این است که تمام قواعد و الگوها از غرب کپی‌برداری شده و باید این نکته را در نظر داشته باشیم که کپی معمولاً از عکس بی‌کیفیت‌تر است.
وی معتقد است اگر در نظام برنامه‌ریزی شهری ما، دانشگاهیان به کمک نیامده و دانش بومی در این عرصه تولید نکنند، در آینده هم مجبور به همین تقلید خواهیم بود و البته باید در نظر داشته باشیم که مقلد‌های خوبی هم نیستیم.
تقلید کورکورانه از الگوهای غربی
فارغیان گفت: الگوهای غربی در محیط غرب جواب می‌دهند و تقلید کورکورانه ما از آنها نه با فرهنگ ما سازگاری دارد و نه با اقلیم این کشور.
وی ادامه داد: حتی ممکن است بسیاری از الگوهایی که ما از آنها کپی‌برداری کرده‌ایم اکنون دیگر در غرب کاربردی نداشته باشند یا متفکران به ایرادهای آن پی برده باشند منتهی کپی‌برداری معمولاً با مقداری تأخیر زمانی اتفاق می‌افتد و زمانی در کشور ما اجرا می‌شود که در کشور مبدأ منسوخ شده است.
منبع: همشهری
