تحلیل اساتید ایرانی روابط بین الملل درباره اقدامات عربستان
هدف عربستان از اين اقدام ها مهار ايران و تضعيف جايگاه ژئوپليتيك ايران در نظام بين الملل و مناسبات منطقه است. عربستان تلاش مي كند تا از طريق راهبرد موازنه سازي سياست هاي ايران را در منطقه تغيير دهد و عمق راهبردي ايران را كاهش دهد.
در روزهاي اخير سيزدهمين نشست سازمان كنفرانس اسلامي در استانبول تركيه در حالي به كار خود پايان داد كه صدور بيانيه نهايي و قرائت نشده آن كه چهار بند ضد ايراني و يك بند ضد حزب الله لبنان در آن گنجانده شده بود، بسيار حاشيه ساز شد. در همين راستا «تابناك» به سراغ سه تن از متخصصان و اساتيد دانشگاه رفت و ابعاد مختلف اين مسئله را از نگاه آنها جويا شد.
به گزارش « تابناك» نشست سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول به دليل طرح برخی مواضع ضد ایرانی، با حاشيه هاي فراواني همراه شد. عدم قرائت بیانیه نهایی، عدم حضور رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران در مراسم اختتاميه و... از جمله اين حواشي بود. در چارچوب همين رويداد مهم خاورميانه و جهان اسلام «تابناك» تصميم گرفت تا ابعاد مختلف اين اتفاق را با سيدجلال دهقاني فيرزآبادي استاد روابط بين الملل دانشگاه علامه طباطبايي، كيومرث يزدانپناه استاد جغرافياي سياسي دانشگاه تهران و اله كولايي استاد مطالعات منطقه اي دانشگاه تهران مورد بحث قرار دهد.
سيد جلال دهقاني فيروز آبادي عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي در گفت و گو با «تابناك» در رابطه با تصميم اخير سازمان كنفرانس اسلامي و تلاش هاي عربستان در جهت تنش زايي عليه ايران گفت: «در سالهاي گذشته عربستان تمام تلاش خود را به كار بسته است تا با استفاده از همه ابزارهاي در اختيار عليه ايران تنش زايي كند. يكي از اهرم هاي در اختيار اين كشور سازمان كنفرانس اسلامي است و عربستان تلاش مي كند از آن استفاده ابزاري كند. واقعيت اين است كه سازمان كنفرانس اسلامي به شدت تحت نفوذ عربستاني ها است و كمك هاي مالي اين كشور به اعضاء و نفوذش بر آنها باعث شده نه تنها اين سازمان از اهداف اصلي و اوليه خود كه مبارزه با رژيم اسرائيل و حمايت از مردم فلسطين است، دور شود؛ بلكه در راستاي منافع و اهداف اين رژيم نيز گام بردارد.»
اين استاد دانشگاه در رابطه با هدف عربستان از چنين اقداماتي گفت: «هدف عربستان از اين اقدام ها مهار ايران و تضعيف جايگاه ژئوپليتيك ايران در نظام بين الملل و مناسبات منطقه است. عربستان تلاش مي كند تا از طريق راهبرد موازنه سازي سياست هاي ايران را در منطقه تغيير دهد و عمق راهبردي ايران را كاهش دهد. همانطور كه مي دانيد راهبرد موازنه سازي دو جنبه نرم و سخت دارد كه عربستان اهداف خود را از اين طريق پيگيري مي كند. عربستاني ها با كنش گري هاي ديپلماتيك خود نظير اقدام خود در اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي، افزايش هزينه هاي ايران از طريق تحريم اقتصادي، تلاش براي محروم سازي ايران از متحدين منطقه و... موازنه سازي نرم را پيش مي برد و از سوي ديگر نيز با انعقاد قراردادهاي بين المللي با قدرت هاي فرامنطقه اي، تلاش براي وارد كردن ناتو به منطقه، آغاز جنگ يمن و... موازنه سازي سخت را دنبال مي كنند.»
رئيس سابق دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه در رابطه با ارزيابي عملكرد مقامات سياسي ايراني در اين اجلاس گفت: «در طول ساليان گذشته در رابطه با واكنش ايران نسبت به سازمان كنفرانس اسلامي كه به شدت تحت نفوذ عربستان است دو ديدگاه وجود داشته است. اولين ديدگاه آن است كه ايران نبايد در اين كنفرانس عضو و در اجلاس آن حاضر شود. دومين ديدگاه نيز آن است كه ايران بايد حضور فعال داشته باشد و در بزنگاه ها با عملكرد و نقش آفريني خود از شكل گيري نتايج بدتر جلوگيري كند.
در اجلاس اخير نيز ديديم كه حضور ايران در اجلاس و واكنش خوب مقامات سياسي ايران باعث شد تا مقدار زيادي از زهر تصميم عربستان و هم پيمانانش عليه ايران گرفته شود. البته به نظر من بهتر بود مقامات سياسي ايران در همان افتتاحيه و در هنگام تنظيم دستور كار و دستور جلسه تلاش مي كردند تا فضا را به سمت ديگر ببرند و اجازه ندهند تنظيم بندهاي ضد ايراني در دستور كار اين اجلاس قرار گيرد. اين اقدام مي توانست بازتاب و اثربخشي بهتري داشته باشد تا اينكه بخواهند با عدم حضور در اختتاميه اعتراض خود را نشان دهند.»
دهقاني فيروزآبادي در رابطه با واكنش و اقدامات ضروري حال حاضر نيز گفت: «بايد توجه داشته باشيم كه اين بيانيه جنبه عملي ندارد و كشورهاي عضو بيشتر به دليل وابستگي به عربستان در جلسه اينگونه رفتار كردند. لذا ايران بايد حضور و نقش خود را در سازمان كنفرانس اسلامي پر رنگ تر كند و در جهت تقويت ديپلماسي اسلامي بكوشد. وزارت خارجه ايران نيز بايد در قالب يك بيانيه رسانه اي مواضع و انتقادات صريح خود را نسبت به آنچه اتفاق افتاد اعلام كند و در اين بيانيه با اشاره و يادآوري ضرورت ها و ماهيت اين سازمان انحرافات ايجاد شده در روح اين سازمان را گوشزد كند.»
كيومرث يزدانپناه عضو هيئت علمي دانشگاه تهران و متخصص مسائل ژئوپليتيك يكي ديگر از اساتيدي بود كه در اين رابطه به طرح ديدگاه هاي خود پرداخت. اين استاد جغرافياي سياسي در رابطه با اجلاس اخير و بازيگري عربستان عليه ايران به «تابناك» گفت: سازمان كنفرانس اسلامي كه به شدت تحت تأثير عربستان قرار دارد، وارد مسائل حاشيه اي شده است و از ماهيت و اهداف اصلي خود دور شده است. به نظر من عربستان در منطقه در حال بازيگري نيست بلكه دارد ناشي گري مي كند و تا كنون نيز با همين ناشي گري هاي سياسي خاورميانه را به آتش كشيده است. با توجه به تحولات سال هاي اخير در منطقه رهبران آل سعود تصور مي كنند وقت آن رسيده است كه رهبري منطقه را به عهده بگيرند و در همين راستا از هيچ تلاشي فروگذار نيستند. همين نگرش تخيلي و پدرسالارانه عربستان نسبت به خاورميانه باعث شده است آنها به دنبال اين باشند كه به هر روشي كه مي توانند نفوذ ايران را در منطقه كاهش دهند. البته اين سياست آنها محكوم به شكست است.»
اين استاد دانشگاه ادامه داد: «يكي از نكاتي كه سازمان كنفرانس اسلامي را از چرخه طبيعي خود خارج مي كند، دخالت در امور داخلي كشورهاي منطقه است. جنبش سياسي حزب الله لبنان در اين كشور به عنوان يك جنبش شناسنامه دار و پذيرفته شده است و موضع گيري و صدور بيانيه عليه آن در اين سازمان با رهبري عربستان معنايي ندارد. معتقدم عربستان دير يا زود تاوان موضع گيري هاي خود عليه ايران و متحدان ايران در منطقه را خواهد داد. همانطور كه پيشتر نيز تركيه و مصر چنين تاوان هايي را دادند.»
رئيس سابق دانشكده جغرافياي دانشگاه تهران در پايان اضافه كرد: « در حال حاضر ايران بايد بيانيه اجلاس اخير و خروجي آن را فراموش كند، زيرا اين سازمان در جايگاهي نيست كه بتواند موقعيت منحصر بفرد ژئوپليتيك ايران را تحت تأثير قرار دهد ولي از سوي ديگر آنچه مهم است اين است كه انفعال سياسي دولت مردان ايران در قبال عربستان ديگر قابل پذيرش نيست. بايد توجه داشته باشيم اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي با همه تلخي هايش تلخ تر از تعرض به دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده عربستان نبود و اگر همان روز مقامات سياسي ما رفتار قاطع و محكمي از خود نشان مي دادند، شايد امروز ما شاهد اين همه گستاخي از سوي عربستان عليه ايران نبوديم.»
الهه كولايي استاد مطالعات منطقه اي و عضو هيئت علمي دانشگاه تهران يكي ديگر از اساتيدي بود كه نظرات كارشناسي خود را در رابطه با اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي با «تابناك» در ميان گذاشت. اين استاد دانشگاه گفت: «اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي واقعيت اين سازمان را نشان دارد. شكاف هاي عميق موجود در خاورميانه و ضعف در گره هاي اشتراك اين منطقه را به سمت واگرايي كشانده است. اگر به ساير مناطق جهان نگاهي انداخته شود، ملاحظه مي شود كه كشورهاي توسعه يافته جهان به سمت همگرايي منطقه اي و چه بسا فرامنطقه اي نظير «آ سه آن، نفتا و...» حركت مي كنند و اين در حالي است كه ما در خاورميانه شاهد فعال شدن شكاف هاي مختلف سياسي اجتماعي هستيم.»
استاد مطالعات منطقه اي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در ادامه گفت: «من ديدم برخي رسانه ها پس از اجلاس اخير ايران را برنده و عربستان را بازنده اعلام كردند. اين حرف درست نيست؛ واقعيت آن است كه در اين رويداد هيچ كشوري برنده نشد. چرا كه برنده كشورهايي هستند كه براي تقويت همكاري ميان كشورها تلاش كنند.»
اين استاد دانشگاه دليل اينگونه رفتار تنش زاي عربستان سعودي را از پيامدهاي برجام دانست و ادامه داد: «برهم خوردن بازي بين ايران و آمريكا كل منطقه را متأثر خواهد كرد و عربستان هم مانند برخي كشورهاي منطقه اصلاً از اين شرايط راضي نيست.»
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در ادامه و در رابطه با ارزيابي خود از عملكرد مقامات سياسي ايران در اجلاس سازمان كنفرانس اسلامي گفت: «در كل دولت فعلي و مقامات سياسي آن موفقيت هاي قابل توجهي در عرصه سياست خارجي داشته اند ولي نبايد ما شرايط را سياه و سفيد ببينيم. قطعاً دامنه عملكرد مقامات سياسي ايران در اجلاس اخير به دليل فشارهاي داخلي و خارجي محدود است و از سوي ديگر نيز بايد تجه كنيم ما در ميان كشورهاي اسلامي منطقه هم پيمان قدرتمندي نداريم.»
استاد مطالعات منطقه اي دانشگاه تهران در پايان اضافه كرد: « بايد بدانيم كه شرايط فعلي حاكم بر خاورميانه به گونه اي است كه امكان ايجاد ائتلاف صلح براي ايران در منطقه وجود ندارد و اين از بزرگترين مشكلات ما در منطقه است.»
به گزارش « تابناك» نشست سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول به دليل طرح برخی مواضع ضد ایرانی، با حاشيه هاي فراواني همراه شد. عدم قرائت بیانیه نهایی، عدم حضور رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران در مراسم اختتاميه و... از جمله اين حواشي بود. در چارچوب همين رويداد مهم خاورميانه و جهان اسلام «تابناك» تصميم گرفت تا ابعاد مختلف اين اتفاق را با سيدجلال دهقاني فيرزآبادي استاد روابط بين الملل دانشگاه علامه طباطبايي، كيومرث يزدانپناه استاد جغرافياي سياسي دانشگاه تهران و اله كولايي استاد مطالعات منطقه اي دانشگاه تهران مورد بحث قرار دهد.
سيد جلال دهقاني فيروز آبادي عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي در گفت و گو با «تابناك» در رابطه با تصميم اخير سازمان كنفرانس اسلامي و تلاش هاي عربستان در جهت تنش زايي عليه ايران گفت: «در سالهاي گذشته عربستان تمام تلاش خود را به كار بسته است تا با استفاده از همه ابزارهاي در اختيار عليه ايران تنش زايي كند. يكي از اهرم هاي در اختيار اين كشور سازمان كنفرانس اسلامي است و عربستان تلاش مي كند از آن استفاده ابزاري كند. واقعيت اين است كه سازمان كنفرانس اسلامي به شدت تحت نفوذ عربستاني ها است و كمك هاي مالي اين كشور به اعضاء و نفوذش بر آنها باعث شده نه تنها اين سازمان از اهداف اصلي و اوليه خود كه مبارزه با رژيم اسرائيل و حمايت از مردم فلسطين است، دور شود؛ بلكه در راستاي منافع و اهداف اين رژيم نيز گام بردارد.»
اين استاد دانشگاه در رابطه با هدف عربستان از چنين اقداماتي گفت: «هدف عربستان از اين اقدام ها مهار ايران و تضعيف جايگاه ژئوپليتيك ايران در نظام بين الملل و مناسبات منطقه است. عربستان تلاش مي كند تا از طريق راهبرد موازنه سازي سياست هاي ايران را در منطقه تغيير دهد و عمق راهبردي ايران را كاهش دهد. همانطور كه مي دانيد راهبرد موازنه سازي دو جنبه نرم و سخت دارد كه عربستان اهداف خود را از اين طريق پيگيري مي كند. عربستاني ها با كنش گري هاي ديپلماتيك خود نظير اقدام خود در اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي، افزايش هزينه هاي ايران از طريق تحريم اقتصادي، تلاش براي محروم سازي ايران از متحدين منطقه و... موازنه سازي نرم را پيش مي برد و از سوي ديگر نيز با انعقاد قراردادهاي بين المللي با قدرت هاي فرامنطقه اي، تلاش براي وارد كردن ناتو به منطقه، آغاز جنگ يمن و... موازنه سازي سخت را دنبال مي كنند.»
رئيس سابق دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه در رابطه با ارزيابي عملكرد مقامات سياسي ايراني در اين اجلاس گفت: «در طول ساليان گذشته در رابطه با واكنش ايران نسبت به سازمان كنفرانس اسلامي كه به شدت تحت نفوذ عربستان است دو ديدگاه وجود داشته است. اولين ديدگاه آن است كه ايران نبايد در اين كنفرانس عضو و در اجلاس آن حاضر شود. دومين ديدگاه نيز آن است كه ايران بايد حضور فعال داشته باشد و در بزنگاه ها با عملكرد و نقش آفريني خود از شكل گيري نتايج بدتر جلوگيري كند.
در اجلاس اخير نيز ديديم كه حضور ايران در اجلاس و واكنش خوب مقامات سياسي ايران باعث شد تا مقدار زيادي از زهر تصميم عربستان و هم پيمانانش عليه ايران گرفته شود. البته به نظر من بهتر بود مقامات سياسي ايران در همان افتتاحيه و در هنگام تنظيم دستور كار و دستور جلسه تلاش مي كردند تا فضا را به سمت ديگر ببرند و اجازه ندهند تنظيم بندهاي ضد ايراني در دستور كار اين اجلاس قرار گيرد. اين اقدام مي توانست بازتاب و اثربخشي بهتري داشته باشد تا اينكه بخواهند با عدم حضور در اختتاميه اعتراض خود را نشان دهند.»
دهقاني فيروزآبادي در رابطه با واكنش و اقدامات ضروري حال حاضر نيز گفت: «بايد توجه داشته باشيم كه اين بيانيه جنبه عملي ندارد و كشورهاي عضو بيشتر به دليل وابستگي به عربستان در جلسه اينگونه رفتار كردند. لذا ايران بايد حضور و نقش خود را در سازمان كنفرانس اسلامي پر رنگ تر كند و در جهت تقويت ديپلماسي اسلامي بكوشد. وزارت خارجه ايران نيز بايد در قالب يك بيانيه رسانه اي مواضع و انتقادات صريح خود را نسبت به آنچه اتفاق افتاد اعلام كند و در اين بيانيه با اشاره و يادآوري ضرورت ها و ماهيت اين سازمان انحرافات ايجاد شده در روح اين سازمان را گوشزد كند.»
كيومرث يزدانپناه عضو هيئت علمي دانشگاه تهران و متخصص مسائل ژئوپليتيك يكي ديگر از اساتيدي بود كه در اين رابطه به طرح ديدگاه هاي خود پرداخت. اين استاد جغرافياي سياسي در رابطه با اجلاس اخير و بازيگري عربستان عليه ايران به «تابناك» گفت: سازمان كنفرانس اسلامي كه به شدت تحت تأثير عربستان قرار دارد، وارد مسائل حاشيه اي شده است و از ماهيت و اهداف اصلي خود دور شده است. به نظر من عربستان در منطقه در حال بازيگري نيست بلكه دارد ناشي گري مي كند و تا كنون نيز با همين ناشي گري هاي سياسي خاورميانه را به آتش كشيده است. با توجه به تحولات سال هاي اخير در منطقه رهبران آل سعود تصور مي كنند وقت آن رسيده است كه رهبري منطقه را به عهده بگيرند و در همين راستا از هيچ تلاشي فروگذار نيستند. همين نگرش تخيلي و پدرسالارانه عربستان نسبت به خاورميانه باعث شده است آنها به دنبال اين باشند كه به هر روشي كه مي توانند نفوذ ايران را در منطقه كاهش دهند. البته اين سياست آنها محكوم به شكست است.»
اين استاد دانشگاه ادامه داد: «يكي از نكاتي كه سازمان كنفرانس اسلامي را از چرخه طبيعي خود خارج مي كند، دخالت در امور داخلي كشورهاي منطقه است. جنبش سياسي حزب الله لبنان در اين كشور به عنوان يك جنبش شناسنامه دار و پذيرفته شده است و موضع گيري و صدور بيانيه عليه آن در اين سازمان با رهبري عربستان معنايي ندارد. معتقدم عربستان دير يا زود تاوان موضع گيري هاي خود عليه ايران و متحدان ايران در منطقه را خواهد داد. همانطور كه پيشتر نيز تركيه و مصر چنين تاوان هايي را دادند.»
رئيس سابق دانشكده جغرافياي دانشگاه تهران در پايان اضافه كرد: « در حال حاضر ايران بايد بيانيه اجلاس اخير و خروجي آن را فراموش كند، زيرا اين سازمان در جايگاهي نيست كه بتواند موقعيت منحصر بفرد ژئوپليتيك ايران را تحت تأثير قرار دهد ولي از سوي ديگر آنچه مهم است اين است كه انفعال سياسي دولت مردان ايران در قبال عربستان ديگر قابل پذيرش نيست. بايد توجه داشته باشيم اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي با همه تلخي هايش تلخ تر از تعرض به دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده عربستان نبود و اگر همان روز مقامات سياسي ما رفتار قاطع و محكمي از خود نشان مي دادند، شايد امروز ما شاهد اين همه گستاخي از سوي عربستان عليه ايران نبوديم.»
الهه كولايي استاد مطالعات منطقه اي و عضو هيئت علمي دانشگاه تهران يكي ديگر از اساتيدي بود كه نظرات كارشناسي خود را در رابطه با اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي با «تابناك» در ميان گذاشت. اين استاد دانشگاه گفت: «اجلاس اخير سازمان كنفرانس اسلامي واقعيت اين سازمان را نشان دارد. شكاف هاي عميق موجود در خاورميانه و ضعف در گره هاي اشتراك اين منطقه را به سمت واگرايي كشانده است. اگر به ساير مناطق جهان نگاهي انداخته شود، ملاحظه مي شود كه كشورهاي توسعه يافته جهان به سمت همگرايي منطقه اي و چه بسا فرامنطقه اي نظير «آ سه آن، نفتا و...» حركت مي كنند و اين در حالي است كه ما در خاورميانه شاهد فعال شدن شكاف هاي مختلف سياسي اجتماعي هستيم.»
استاد مطالعات منطقه اي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در ادامه گفت: «من ديدم برخي رسانه ها پس از اجلاس اخير ايران را برنده و عربستان را بازنده اعلام كردند. اين حرف درست نيست؛ واقعيت آن است كه در اين رويداد هيچ كشوري برنده نشد. چرا كه برنده كشورهايي هستند كه براي تقويت همكاري ميان كشورها تلاش كنند.»
اين استاد دانشگاه دليل اينگونه رفتار تنش زاي عربستان سعودي را از پيامدهاي برجام دانست و ادامه داد: «برهم خوردن بازي بين ايران و آمريكا كل منطقه را متأثر خواهد كرد و عربستان هم مانند برخي كشورهاي منطقه اصلاً از اين شرايط راضي نيست.»
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در ادامه و در رابطه با ارزيابي خود از عملكرد مقامات سياسي ايران در اجلاس سازمان كنفرانس اسلامي گفت: «در كل دولت فعلي و مقامات سياسي آن موفقيت هاي قابل توجهي در عرصه سياست خارجي داشته اند ولي نبايد ما شرايط را سياه و سفيد ببينيم. قطعاً دامنه عملكرد مقامات سياسي ايران در اجلاس اخير به دليل فشارهاي داخلي و خارجي محدود است و از سوي ديگر نيز بايد تجه كنيم ما در ميان كشورهاي اسلامي منطقه هم پيمان قدرتمندي نداريم.»
استاد مطالعات منطقه اي دانشگاه تهران در پايان اضافه كرد: « بايد بدانيم كه شرايط فعلي حاكم بر خاورميانه به گونه اي است كه امكان ايجاد ائتلاف صلح براي ايران در منطقه وجود ندارد و اين از بزرگترين مشكلات ما در منطقه است.»
