پاییز با وجود زیبایی های بی نظیر طبیعت برای پایتخت نشینان و ساکنان برخی کلانشهرها، یادآور آلودگی هوا، تنگی نفس، بیماری های تنفسی و .. است؛ اکنون در در دومین ماه پاییز قرار داریم و با وجود ارائه نشدن طرح های کارشناسی شده از سوی دستگاه های مسوول، شمارش معکوس افزایش آلودگی هوا آغاز شده است.
معمولا نیمه دوم سال شهرهای بزرگ شاهد پدیده وارونگی هوا یا اینورژن رخ می دهد؛ پدیده ای که در آن برخلاف حالت طبیعی با افزایش ارتفاع ،دما نیز زیاد می شود و در این شرایط درجه حرارت پائین جو کمتر از طبقه فوقانی است در نتیجه در شهرهای بزرگ وارونگی هوا اتفاق می افتد و سبب آلودگی هوا می شود.
به گفته کارشناسان، از عوامل تاثیرگذار بر روند وارونگی یا اینورژن می توان از وجود هوای سرد و خشک که باعث جذب تشعشع حرارت زمین می شود، آسمان صاف و بدون ابر که عمل تشعشع را سرعت می بخشد و هوای آرام و بدون باد که باعث عدم تداخل هوای سرد و گرم شود، نام برد.
بیشتر آلاینده های هوا مانند دود اگزوز خودروها، گاز و دود صنایع و معادن و ...هنگامی که رها می شوند، گرمتر از هوای اطراف خود بوده و به دلیل اینکه هوای گرم به اندازه هوای سرد متراکم نیست، گازهای آلوده گرم بالا می روند و در لایه های سرد بالاتر پخش می شوند بنابراین هنگامی که وارونگی گرمایی رخ می دهد، یک لایه هوای گرم روی یک لایه هوای سرد قرار می گیرد. گازهای آلوده گرم فقط تا زمانی که به لایه هوای گرم برسند، بالا می روند.
هرچند آلودگی هوا چند سالی است که تنها مختص فصل سرما نبوده و نفس پایتخت نشینان در فصل بهار و تابستان نیز به سبب افزایش میزان آلاینده ها به شماره می افتد.
معضل آلودگی هوای پایتخت حداقل در یک دهه گذشته بسیار مورد توجه بوده و اقداماتی مانند افزایش محدوده اضطرار، طرح زوج و فرد، معاینه فنی خودروها، تعطیلی ادارات، آبپاشی، نصب فن و پنکه و ... برای کنترل و کاهش آن صورت گرفته که به جرات می توان گفت تمامی این طرح ها ناموفق بوده و مشکل همچنان به قوت خود باقی است و این معضل همچنان سلامت شهروندان تهرانی را تهدید می کند.
نگاهی به وضعیت آلودگی هوا و استمرار آن در سال های مختلف نشان می دهد مسوولان در ارائه راهکار مناسبی و کارشناسی شده برای حل این معضل تاکنون واقعا ناتوان بوده و به نظر می رسد برای سال جاری نیز نتوانند کاری از پیش برده و آلودگی را کاهش دهند.
وضعیت آلودگی هوا و تاثیرات آن بر شهروندان آنچنان حاد است که دی ماه سال گذشته رئیس شورای شهر تهران با اشاره به افزایش مرگ و میرها به خاطر آلودگی هوا در تهران از افزایش آمار مرگ و میرهای ناشی از این مساله از ۱۵۰ نفر به ۱۸۰ نفر خبر داد.
این در حالی است که سالانه نفس تعداد زیادی از کودکان و سالمندان و بیماران تهرانی نیز به دلیل آلودگی هوا تنگ می شود و می گیرد اما تاکنون کسی نتوانسته آسمان آبی را که حق مسلم هر شهروندی است به آنها بازگرداند.
گفتنی است سالانه 800 هزار تن آلودگی از منابع مختلف در تهران تولید می شود که منشاء 70 تا 80 درصد آن، خودروها هستند.
بنابر پژوهش انجام شده توسط آژانس ژاپنی «جایکا» در سال ١٣٨٧، بیشترین آلاینده‌های هوای تهران مربوط به اکسیدهای گوگرد و بعد از آن اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده است. به این ارقام باید ذرات لاستیک و آزبست لنت ترمزها را اضافه کرد. البته بیش از ۸۰۰ هزار واحد صنعتی مستقر در تهران هم سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، اما ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است.
بسیاری از خودروهای تولید داخلی، با اینکه نو هستند، از استانداردهای لازم برخوردار نبوده و بر میزان آلاینده ها می افزایند.
در سال های گذشته دولت ها تقریبا اقدام خاصی برای حل مشکل آلودگی هوا نکرده و ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی از فرسودگی رنج می برند به طوری که به گفته پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران، وضعیت این بخش در آستانه وضعیت قرمز قرار دارد و بحرانی است زیرا ناوگان اتوبوسرانی تهران، حدود ۶۵۰۰ اتوبوس دارد که ۲۹۰۰ اتوبوس سن بالای ۸ سال دارند. ۲۱۰۰ اتوبوس بالای ۶ سال، ۱۲۴۰ اتوبوس با سن یک تا ۵ سال و ۲۰۰ اتوبوس زیر یک سال هستند و بر اساس این آمار، حدود ۳هزار اتوبوس ناوگان تهران سن فرسودگی را رد کرده‌اند اما در 6 سال گذشته دولت سهم خود در نوسازی این ناوگان را نپرداخته است.
ناوگان تاکسیرانی نیز وضعیت بهتری ندارد و از 78 هزار دستگاه تاکسی موجود در پایتخت 17هزار دستگاه فرسوده بوده و باید تعویض شود.
فرسودگی تاکسیرانی را می توان مشکل بزرگی برای پایتخت دانست زیرا در تهران روزانه 18میلیون سفر انجام می شود که 3.6میلیون سفر سهم این ناوگان است که باتوجه به فرسودگی بخش عمده ای از این ناوگان باید گفت هرروز 720هزار نفر از این تاکسی ها استفاده می کنند که به حتم با دیدن وضعیت نامطلوب آنها به فکر استفاده از خودروی شخصی می افتد.
با توجه به سهم عمده خودروها در آلودگی هوا متاسفانه دولت تاکنون نتوانسته به وظایف قانونی خود در زمینه تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی عمل کند و سهم خود را بپردازد بنابراین شهروندان ترجیح می دهند به جای استفاده از اتوبوس ها و تاکسی های فرسوده با خودروی شخصی در شهر تردد کنند که به این صورت بر میزان آلودگی نیز افزوده می شود.
هم اکنون ٣٠ درصد ترافیک کل کشور در تهران متمرکز شده و ٤٠ درصد سفرهای برون شهری نیز مربوط به سفرهایی است که یک طرف آن به تهران بر می گردد.
آلودگی هوا در پایتخت افزایش یافته در حالی که دولت قرار بود با افزایش ظرفیت حمل و نقل عمومی این معضل را مدیریت کند اما در این زمینه ناتوان بوده و باید گفت در دولت یازدهم تدبیر مناسبی برای حل این معضل اندیشیده نشده است.
بر اساس برنامه‌های پیش بینی انجام شده قرار بوده که ظرفیت سیستم حمل‌ونقل عمومی به ۷۵درصد افزایش یابد اما متاسفانه در 3 سال گذشته این اتفاق نیافتاده و وضعیت آلودگی هوا در پایتخت بدتر شده است.
برای کاهش میزان آلاینده ها لازم است زیرساخت‌های توسعه سیستم حمل و نقل عمومی فراهم شود اما متاسفانه شاهد بدهی سنگین دولت به شهرداری در این بخش هستیم.
برخی از تاکسی ها و مینی بوس ها که جزو ناوگان حمل و نقل عمومی هستند، فرسوده بوده و در افزایش آلودگی هوا نقش مهمی ایفا می کنند و در این میان نباید از نقش موتور سیکلت ها در آلودگی هوا غفلت کرد.
چندی است که از طرح شهرداری مبنی بر مجوز تردد به خودروها بر اساس میزان آلایندگی (LEZ ) سخن گفته می شود که امیدواریم با اجرای صحیح و کامل آن شاهد کاهش آلاینده های ناشی از تردد خودروها در شهر باشیم.
گفتنی است در چند سال گذشته سازمان حفاظت از محیط زیست و سایر دستگاه های مسوول نتوانسته اند چاره ای برای حل این معضل که نفس پایتخت نشینان را تنگ کرده، بیاندیشند بنابراین لازم است شهرداری تهران، محیط زیست و دستگاه‌های مسوول برای ساماندهی وضعیت خودروهای فرسوده، آلاینده، موتور سیکلت ها و… با هم به اجماع رسیده و در کنار هم اقدام به مطالعه و برنامه ریزی فوری کنند.
همچنین اگر دولت واقعا به دنبال حل این مشکل است باید تسهیلات مورد نیاز برای توسعه سیستم حمل و نقل عمومی را فراهم کرده و سهم این بخش را هرچه سریعتر بپردازد.
در پایان باید متذکر شد که از بین بردن معضل آلودگی هوا نیازمند همدلی و همکاری تمام ارگان ها و دستگاه های مسوول و تعامل دولت و شهرداری با هم و دعوت از مردم برای حمایت از ناوگان حمل و نقل عمومی دارد تا شاید بار دیگر آسمان شهرمان آبی و پاک شود.
