به گزارش تابناک مازندران، در ارتفاعات کوه البرز وتنگه ای که رود"دوآب" بهم می پیوندد به فاصله 1.5کیلومترازجاده سوادکوه-تهران برسینه ستبرخطیرکوه طاقی عظیم بمانندخورشید جلوه گری می کند.
غاری که بسان نگین انگشتری دردل کوه می درخشد و خاطره سال های دور را در دل مردم این بوم کهن زنده می کند.
محلی ها می گوینداین غار افسانه ای، حکایت های بسیار در دل خود دارد، حکایتهایی از خورشید وغروب عشق او!
گویا این غار،روزگارانی ازپایگاه های استراتژیک ومراکز دفاعی اسپهبدان مازندران بوده،ودرصدراسلام نیزهم زمان با شورش مردم طبرستان و قیام "وندادهرمز"پناهگاه او بوده است.
نگاهت راکه به غار می اندازی قدم هایت بی اختیارتو را به درون غار هل می دهد و درعجب میمانی ازاین همه استقامت، از این همه هوش و معماری که چگونه بشر قرن ها پیش بدون هیچ ماشین مکانیزه ای توانسته چنین ماهرانه بردل کوه دژی برپا سازد که پس ازقرن ها نیز هنوز مانده تا یادبودی باشد ازهوش و استعداد ایرانی!
اسپهبدخورشید یکی ازسرداران طبرستان بوده است که درزمان حمله عرب ها ،زن وفرزندان خود را در این غارمی گذارد وخود راهی جنگ می شود اما عرب ها این دژ را محاصره می کنند و چون راهی به درون نمی یابند آب ورودی به این غار رامسموم کرده و همه سکنه این غار را همراه با همسر و فرزندان اسپهبد خورشید قتل عام و دژ را فتح می کنند.
غاردردوره اسلامی بنام"عایشه کریکل دژ"نام گرفت،
درمورد علت معروف شدن غار به این نام باید گفت زنی به نام عایشه دراین دژ جمعی ازدزدان و راهزنان را به دورخود جمع کرده و به غارت گری می پرداخت؛ به همین دلیل به چنین نامی مشهورشده است .
اما در زبان مردمان بومی سوادکوه این غار به "لاپ کمر"معروفتراست،لاپ به معنی بریدگیست وچون دردل کوه طاق غاربه صورت شکاف وبریدگی است مردمان این نام را بر آن نهاده اند.
ثمره جانلو از مدرسان حوزه گردشگری از غار افسانه ای خورشید برایمان می گوید:اسپهبد خورشيد فقط يك غار نيست، اسپهبدان مازندران از غار استفاده جنگید می بردند و در واقع می‌توان آن را قلعه هم ناميد. قلعه‌ای كه ديواره دارد و داخلش اتاقك‌سازی شده است. اين غار بر روی يكي از كوههای آهكی منطقه به وجود آمده و داخل غار شاهد سنگهای استاميك هستيم كه مانند قنديل به كف غار خيره‌اند. تمام اين زيبايی‌ها مي‌تواند هم جنبه توريستی داشته باشد و هم جنبه تاريخی.
وی ابراز می دارد: برای اين كار گروهی از كوه‌نوردان استان مازندران شروع به نصب ميخهايي بر دهانه غار اسپهبد خورشيد كرده‌اند تا در آينده‌ای نه چندان دور حداقل گروه‌های كوه‌نوردی و سنگ‌نوردی بتوانند به داخلش بروند و با اسكن برداری و طراحی داخلی آن از غار بگويند و كسانی كه قدرت و فرصت ديدن داخل غار را ندارند از حال و روزش با خبر باشند.
این کارشناس تاکید می کند:تاريخ براي تمام انسان‌ها است و شناسايی و معرفی تاريخ وظيفه انسان‌هايی است كه احساس مسووليت دارند.
جانلو بیان می دارد: درون غار به شکل تالار ودایره ای شکل است، درازای آن حدود 20 متر،عرض آن بعبارتی 14 و ارتفاع آن حدودا 15 متری می رسد.
وی اظهار داشت:طاق این غار با 80 متر پهنا و 80 متربلندی جز طاق های مهم دنیا به شمار می آید. در داخل طاق نماهای غار،قلعه،برج،آتشکده،آب انبار،حمام وتنور وجود داردکه با سبکی بسیار زیبا با سنگ وساروج ساخته شده است.
بیرون غارکه بیایی منظره بی نظیر آن تو را مدهوش می کند، تمرکزاین غار برای دیده بانی بسیارزیاد است و در ورودی جاده برج دیده بانی نسبتا بزرگ با 5 اتاق و 1 اتاقک در زیرآن 5اتاق دیده می شود.افسوس که این برج دیده بانی کاملا روبه نابودی است.
متاسفانه این روزها مهمترین اثرتاریخی سوادکوه ، رو به وخامت است، بزرگترین غار طبیعی دنیا که روزی قرص و محکم پا در ره خاک داشت امروز فرتوت تر از همیشه نگاهش به آسمان سرزمین دوخورشید است ، این غار یا بهتر است بگوئیم قلعه استوار امروز فقط ابهتی از نامش برتارک روزگاران سوادکوه مانده است .
9 سال است که « اسپهبدخورشید» فریادهای خاموش سرمی دهد اما گوش شنوایی نیست تا صدای ناله های خاموشش رابشنود.
این اثر طبیعی با تمام تاریخ و افسانه هایش آبستن حوادثی شده است که جز منفعت طلبی و غفلت نمی توان نامی برآن نهاد، غاری که روزی جولانگاه مردان مبارزسرزمین مازندران بود امروز عرصه تاخت و تاز بی رحمانه کارگاه های سنگ شکن شده است. قلعه اسپهبد خورشید در مسیر جاده فیروز کوه و خطیرکوه، جای‌که مرکز برداشت معادن شن و ماسه استان مازندران محسوب می‌شود قرار گرفته است. برداشت‌های بی‌رویه سال‌های اخیر باعث شده غول های آهنی حفاری شن و ماسه به کوه اسپهبد خورشید نزدیک و نزدیک تر شوند.
البته این تراژدی حکایت امروز و دیروز نیست ،این کارخانه های سنگ شکن و تاخت و تاز بی امان کامیون ها و گردش سریع چرخ این کارگاه ها از سال 1385 تا به حال برای ساختن غول های زشت و بدقواره شهری، دامنه این کوه را رو به نابودی کشانده است.
رضا دانش زاده رییس میراث فرهنگی شهرستان سوادکوه بزرگترین خطرتهدیدکننده یکی از معروف ترین طاق های جهان را وجود معادن سنگ شکن خصوصا انفجارات معادن فلورین در بالادست غار اسپهبد خورشید دانست و عنوان داشت: متاسفانه این غار حال و روز خوشی ندارد،صدور مجوزهای برداشت شن و ماسه در دولت های پیشین در دامنه و اطراف اسپهبد خورشید علاوه براینکه چشم انداز غار را خدشه دارکرده است استحکام این غار را نیز مورد تهدید قرار داده است.وی افزود:اما آنچه امروزه این میراث ماندگار را تهدید می کند انفجارهای ناشی ازمعادن فلورین در بالادست غار است ،البته این معادن با مجوزهای رسمی مشغول به فعالیت هستند و به این راحتی نمی توان آنها را مجاب به تعطیلی معادن کرد.
دانش زاده بیان داشت:میراث فرهنگی شهرستان با همکاری اداره صنعت معدن ، تجارت و میراث فرهنگی استان مازندران درحال رایزنی ها برای مسدود کردن دو مسیر انحرافی معدن فلورین که به اسپهبد خورشید منتهی می شود است تا بتواند جلوی آسیب های ناشی ازانفجارها و خاکبرداریهای اطراف غار را بگیرد.
باید این را بخاطر داشت يكی از آثار تاريخی ايران و شايد اگر بماند جهان، اگر به موقع بدادش نرسیم رو به نابودی می رود، نباید بگذاریم این غار طبیعی به افسانه ها بپیوندد و داغ آن مانند باداب سورت که می توانست جهانی شود اما با بی توجهی مسوولان رو به ویرانیست بردل صنعت گردشگری و میراث فرهنگیمان بماند، و یا دماوند که به دنبال ثبت جهانی اش در یونسکو رفته‌ایم، امابازهم عواقب بی توجهی مسوولان دامن میراث با ارزش ما را گرفت ،دماوند ثبت جهانی نشد چون در دل کوهی که به دنبال ثبت جهانیش بودیم روزانه بیش از سیصد کامیون پوکه معدنی برداشت می شد، کنده کاریهای ناشی از فعالیت معادن و ساخت و سازها، تن دیو سپید پای دربند که روزی مظهر استقامت بود را هم زخمی و پاره پاره کرده تا ثبت جهانی آن به چالشی بزرگ تبدیل شود.
در هر حال قرار گيری بزرگترین غار طبيعي دنيا در كشور می‌تواند رشد توريست را در كشور افزايش دهد و درکناربناهای باارزشي چون پارسه، پاسارگاد، ميدان نقش جهان، شهرسوخته، چغازنبيل، تاق بستان و ... جانی تازه بر رگ های بی رمق صنعت گردشگری کشور بخشد.