رازهایی از نماز عید فطر از منظر امام رضا(ع)

فطر پايان يك دوره رياضت، عبادت، تضرع و زاري به درگاه خداوند است و در منابع روايي از اين روز بزرگ با عناويني چون: روز ابراز محبت به خدا و سپاس از نعمت هاي او، عيد آسماني، يوم الله، يادآور رستاخيز، روز بازگشت به خدا، هديه به محرومان و روز پاداش به نيكوكاران ياد شده است.

پس از يك ماه روزه داري

مهمترين دليل روزه خودسازي و ايجاد تغيير در رفتار و كردار و عمل پس از يك ماه روزه داري است. اين موضوع را امام رضا عليه السلام به زيبايي هرچه تمامتر بيان كرده اند.
 امام رضا(ع) در پاسخ به پرسش فضل بن شاذان نیشابوری درباره فلسفه روزه، هنگامی که او به امام رضا(ع) عرض کرد: چرا فرمان به روزه داده شده است؟ چرا روزه واجب گردید؟ فرمودند: برای این که گرسنگی و تشنگی را بشناسند و پی به فقر و ناداری آخرت ببرند و برای این که روزه دار خشوع و فروتنی کند و کوچکی نماید و نیازمندی نشان دهد تا پاداش ببرد و کار خود را حساب کند و عارف صابر باشد و با آگاهی بر آن چه به او از گرسنگی و تشنگی برسد، پایداری و مقاومت کند، پس مستحق ثواب گردد، علاوه بر این در روزه چیزهای دیگری هست از قبیل شکستن شهوتها و کنترل هوای نفس و پیشگیری از طغیان آن، و این که در دنیا موجب پند و عبرت آنان گردد و مایه ریاضت و سختکوشی و تمرینی برای آماده نمودن آنان بر انجام تکالیف باشد، و دلیل و راهنمایی آنان بر سختی و شدت جهان دیگر شود، و در پرتو روزه شدت فشار و سختی گرسنگی و تشنگی را بر فقیران و بینوایان در دنیا احساس و درک کنند و بشناسند و آن چه را خداوند در اموالشان برای مساکین و تهی دستان واجب نموده، ادا کنند.(1)

چرايي برپايي نماز عيد

از نگاه امام رضا (ع) فلسفه برپايي نماز عيد همدلي ميان مسلمانان، مبارزه با فقر و رسيدگي به زندگي فقرا و نيز نزديكتر شدن به خدا معرفي شده است. نماز عيد فطر، با معنويت‏ خاصي که دارد، دلها را متوجه خدامي‏کند، حالت توبه و استغفار در دلها ايجاد مي‏سازد . از اين رو مستحب است که ‏انسان، پيش از نماز عيد، غسل کند، دعاهاي خاصي را بخواند و درفضاي باز و در زير آسمان به نماز بايستد . امام رضا(ع) در اين بار مي‏فرمايد : انما جعل يوم الفطر العيد،ليکون للمسلمين مجتمعايجتمعون فيه و يبرزون لله عز و جل فيمجدونه علي ما من‏عليهم، فيکون يوم عيد و يوم اجتماع و يوم زکوة و يوم رغبة و يوم تضرع؛ خداوند،روز فطر را بدين سبب‏«عيد» قرار داد، تا مسلمانان دور هم جمع شوند و در برابر خداوند، بخاطر منت‏ها و نعمت‏هايش، به تمجيد و تعظيم بپردازند، پس آن روز، روز عيد و تجمع و زکات و رغبت و نيايش است .(2)

عظمت نماز عيد از جمعه بيشتر است

در نماز عيد همانند جمعه دو خطبه خوانده مي شود، منتها در نماز عيد فطر خطبه ها پس از نماز است كه اين خود فلسفه خاصي دارد. امام رضا (ع) درباره چرايي ايراد خطبه مي فرمايد: برای اینکه جمعه، روز اجتماع عمومی است و این خود وسیله ای است تا امام، مردم را موعظه کند و به اطاعت خداوند تشویق نماید و آنان را از معصیت و گناه و نافرمانی خدا بترساند و مردم را نسبت به مصالح دین و دنیایشان آگاه سازد، و رویدادهایی که در دوردست ترین نقاط جهان واقع می شود را به مردم خبر دهد و جریانات و حوادثی که سود و زیان مسلمانان در آن است را به اطلاع آنان برساند.(3) و در مورد علت ايراد خطبه ها در عيدفطر پس از اقامه نماز فرمودند: لان الجمعة أمر دائم تكون في الشهر مرارا، وفي السنة كثيرا، فإذا كثر ذلك على الناس صلوا وتركوه ولم يقيموا عليه، وتفرقوا عنه، فجعلت قبل الصلاة ليحتبسوا على الصلاة ولا يتفرقوا ولا يذهبوا، وأما العيدين فإنما هو في السنةمرتين، وهو أعظم من الجمعة، والزحام فيه أكثر، والناس فيه أرغب، فان تفرق بعض الناس بقي عامتهم، وليس هو بكثير فيملوا ويستخفوا به؛ جمعه دائم و مكرر است اگر هر جمعه بعد از نماز انجام مي‌شد مردم از آن گريزان مي‌شدند و نماز را بجا مي‌آوردند ولی براي خطبه‌ها نمي‌نشستند و همه يا بيشترشان از محل خارج مي‌شدند و متفرق مي‌گشتند، از اين جهت پيش از نماز مقرر شده، اما نماز عيدين كه در سال دو بار بيشتر نيست و آن عظمتش از نماز جمعه بيشتر است و كثرت جمعيت در آن افزون از نماز جمعه است، زيرا مردم بدان راغبترند و اگر كساني هم از شنيدن خطبه صرف نظر كنند و بروند بيشتر مردم باقي مي‌مانند.(4)

راز تكبيرهاي دوازده گانه

امام رضا(ع) همچنين در پاسخ به اين سؤال كه چرا در نماز عيد فطر دوازده تكبير مقرر شده فرمودند: زيرا در هر نماز دو ركعتي دوازده تكبير مقرر است، هفت تكبير در ركعت اول و پنج تكبير در ركعت دوم؛ و از حيث تعداد تكبير، دو ركعت را همسان نساخته اند زيرا در نماز فريضه، سنّت چنين است كه با هفت تكبير افتتاح نماز مي‌كنند بنابر اين هفت تكبير در ركعت اول مقرر ساختند و در ركعت دوم پنج تكبير مقرر شد، زيرا كه در پنج نوبت نمازهاي فريضه شبانه روز پنج تكبير از مجموع تكبيرها مخصوص تكبيره الاحرام است، بنابراين پنج تكبير را در ركعت دوم قرار دادند.(5) چون عدد تكبيرات افتتاحية نمازهاي واجب هفت است، از اين رو در ركعت اول نماز عيدين هفت تكبير قرار داده شده است و چون در نمازهاي يوميه كه پنج نماز است و هر كدام يك تكبير واجب دارد به نام تكبيره الاحرام، بدين جهت در ركعت دوم نماز عيدين پنج تكبير قرار داده شده است.(6)

 منبع : قدس آنلاین / پانوشتها: 1. عيون اخبار الرضا(ع)، ج2،ص 178،باب 33 2. وسائل،ج 5 ص 141،من لا يحضر،ج 1 ص 522 3. عیون الاخبار الرّضا(ع)ج2،ص232،باب 34 4. علل الشرايع ج 1 ص 251 – 253 5. من لایحضره الفقیه، ج2/ص 235 6. اسرار و شگفتی های نماز، ص 238