کوچه‌ها قواره خاصی ندارد همچنان که ساخت‌وسازها و شاید یکی ایوان خود را به اتاق کوچکی تبدیل کرده و دیگری بخشی از حیاط منزلش را به شکل یک مغازه درآورده است. اینجا بی‌نظمی برآمده از فقر و محرومیت موج می‌زند و به واقع می‌توان تفاوت آن را با بخش‌های مرکزی شهر مشاهده کرد.
بعدازاینکه چند کوچه کم‌عرض را طی می‌کنم به در قرمزرنگی که می‌گویند کارگاه فرش‌بافی پناهی است، می‌رسم. زنان همسایه چادر به دندان گرفته و در آستانه در به من غریبه سؤال‌برانگیز نگاه می‌کنند. در که باز می‌شود حیاط کوچک پر از خرده‌ریزه‌های شکلی از زندگی است که شاید بتوان در پناه‌آباد سراغ آن را گرفت. تلویزیون شکسته، قوطی‌های در هم چند کوزه سفالی، جارو و ...
می‌توانم از همان بدو ورود صدای تق تق دار را بشنوم. روح‌انگیز پناهی یکی از چهارخواهری که به همراه مادر کارگاه فرش‌بافی دارد با لبخندی ساده در آستانه در کارگاه ایستاده است.
سلام و احوال ما با کمی، کم‌رویی پناهی آغاز می‌شود اما وارد کارگاه که می‌شوم خودباوری و اعتمادبه‌نفس این بافنده را در میانه کلام پرحرارتش لمس می‌کنم.
آغاز به کار کارگاه با دو میلیون تومان
طرح مشاغل خانگی با وجود تمامی افت‌وخیزها و حواشی اجرای خود توانست در اردبیل برای برخی مراجعان موفق عمل کند.
پناهی در حالی که به کارگاه تمیز و بهداشتی خود اشاره می‌کند به یاد می‌آورد که از نیمه دوم سال ۸۹ این کارگاه با دو میلیون تومان و چهار دار قالی فعال شده است.
در ادامه کمیته امداد استان دومین وام خود را با چهار میلیون تومان در سال ۹۰ به این کارگاه پرداخت کرده و همین حمایت کوچک تعداد دار را به دو برابر افزایش داده است.
نزدیک به ۲۰ نفر در کارگاه پناهی اشتغال‌زایی مستقیم و نزدیک به ۴۰ نفر اشتغال‌زایی غیرمستقیم دارند. علاوه بر اینکه شش نفر نیز در کارگاه تحت پوشش بیمه هستند.
زنان بافنده به غیر از سلام اول در صحبت ما درگیر نمی‌شوند. به جد مشغول بافتند و هر گرهی که می‌زنند برای مقاوم کردن هر چه بیشتر بنیه زندگی و خانواده است.
در این کارگاه حتی آموزش فرش‌بافی نیز دایر است و یا مواد اولیه به برخی بافندگان داده می‌شود تا بتوانند در خانه‌های خود فرش ببافند. دست‌های جوان پناهی با یک حمایت جزئی زنجیره‌ای از اشتغال را به دنبال داشته که به عینه می‌توان دید هیچ مدیری با وجود وعده‌ووعیدهای خود نتوانسته به این ظرافت و دقت عمل کند.
سفارش ۱۲ فرش دوازده متری از یک مسجد
در کارگاه پناهی فرش اردبیل با تمام نقش و طرح‌های خود نمایش زنده هنر دست بانوان این شهر است. تقه ها یکی پس از دیگری به الیاف رنگی جان می‌بخشد و روح هنر و خلاقیت زنان در تاروپود فرش گره می‌خورد.
بافنده‌ها طرح‌های مختلفی از جمله ماهی اردبیل، ماهی خوی، اولیا و افشان نقشه را بافته‌اند و در واقع هر طرحی که به دست آن ها سپرده شود می‌توانند ببافند.
به گفته مدیر این کارگاه تاکنون نزدیک به ۲۰۰ تخته فرش در این کارگاه تولید شده و برخی از فرش‌ها نیز سفارشی بوده است.
پناهی به یاد دارد که در سال ۹۱تعداد ۱۲ فرش دوازده متری برای مسجد طوای اردبیل بافته‌اند و تمامی این تعداد فقط در یک سال تحویل شده است.
برخی فرش‌های این کارگاه به حدی از تزئینات و ریزه‌کاری‌ها برخوردار بوده که مورد توجه بینندگان قرار گرفته و همین چند وقت پیش بود که یکی از آن ها در سازمان مرکزی کمیته امداد به فروش رسید.
مواد اولیه موردنیاز از مرغوب‌ترین مواد تهیه می‌شود تا جایی که اتحاد اصفهان درجه یک، پرویزیان و مرینوس برای تابلو فرش مورد استفاده است.
پناهی می‌گوید برای زیبایی فرش‌ها در همه آن ها بدون استثنا از ابریشم در بخش‌هایی از طرح استفاده می‌کنیم.
هند و چین بازار ما را گرفتند
این کارگاه با وجود مشکلات مالی در ابتدای کار و در وضعیت فعلی روزهای درخشانی داشته است. پناهی می‌گوید تاجران فرش پشت در خانه صف می‌کشیدند. مرتب سفارش می‌دادند و در کوتاه‌مدت می‌خواستند سفارش را تحویل بگیرند.
این روزها خبری از این رونق نیست. همان حلقه‌های گمشده معرفی و بازار گشایی برای واحدهای تولیدی این چنینی موجب می‌شود بازار فرش دچار رکود شود. تا جایی که فرش‌هایی که چند ماه قبل بافته شده هنوز روی دست مانده است و خریدار ندارد.
پناهی می‌گوید حق می‌دهم مردم توان مالی زیادی ندارند اما از سوی دیگر هند و پاکستان و چین بازار ما را خراب کردند. من که هنر بومی و مطابق با سلیقه مردم شهرم را تولید می‌کنم رقبای چینی دارم و در حالی که در همین کارگاه کوچک فرش‌هایی داریم که به مراتب از برندهای فرش‌بافی شناخته شده کشور بهتر بافته شده‌اند.
وی تأکید دارد که اشتغال‌زایی خانم‌های سرپرست خانوار دور از ذهن نیست و می‌توان به این آرزو دست یافت. اما در ادامه همراهی و یاری برخی نهادها لازم است و به عنوان مثال یک بافنده نمی‌تواند به تنهایی وضعیت بازار را اصلاح کند.
مسئولان میانه راه ما را رها می‌کنند
پناهی امروز در تأمین مواد اولیه فرش‌ها دچار مشکل است. هر فرشی که بافته می‌شود تا یک چهارم قیمت فروش می‌تواند سود آفرینی داشته باشد اما مسئولان که وی را به عنوان فرد خودکفا و مستقل می‌شناسند مسئولیت حمایتی خود را تمام شده می‌دانند.
وی درخواست ۱۰۰ میلیون تومان تسهیلات کرده تا بتواند کارگاه خود را در روستاهای اطراف توسعه دهد.
مسئولان کمیته امداد اردبیل می‌گویند شش میلیون تومان وام این بافنده در سالی که تعلق گرفته سقف پرداختی است و برای حل مشکل این بافنده ۶۰ میلیون تومان وام به بانک توسعه تعاون پیشنهاد شده تا با چهار درصد بتواند برای توسعه کارگاه اقدام کند. وامی که سال گذشته درخواست شده و هنوز به دست این بافنده نرسیده است.
تأمین مواد اولیه در این کارگاه با مشکل انجام می‌شود و از سوی دیگر در جلسات شنیده می‌شود که از کارآفرینان حمایت می‌کنند.
پناهی معتقد است با وجود همه مشکلات و رکود بازار همین که کارگاه را زنده و فعال نگه داشته به واقع کار سختی است اما لازم است اقدام و عمل مسئولان نیز دیده شود و اشخاصی مثل بنده در میانه راه رها نشوند.
وی به یاد دارد که خیلی‌ها برای بازدید این کارگاه آمده‌اند اما این سؤال را می‌پرسد که مسئولانی که از کیفیت فرش‌های این کارگاه متحیر مانده بودند آیا نمی‌توانستند بازاری برای فروش آن دست و پا کنند و هدف از این بازدیدها چه بوده است؟
کارآفرینی دور از ذهن نیست
پناهی کارآفرین نمونه استان در سال ۹۰ است. معتقد است کارآفرینی در ابتدا یعنی چند سال هزینه کردن بدون چشم داشت سود اقتصادی. با این وجود در ادامه می‌توان با سخت‌کوشی به هدف خود رسید.
این دختر جوان هر چند در ابتدا فرش‌بافی می‌کرده اما دست از مطالعه و آموزش نکشیده است و معتقد است همیشه آدمی لازم دارد که یاد بگیرد.
ایده بازارچه مجازی را در ذهن دارد و معتقد است برای فروش باید چاره بیندیشد. چراکه اگر فروش مناسب نباشد چرخ کارگاه نمی‌چرخد و حتی حقوق بافنده‌ها که متجاوز از ۴۰۰ هزار تومان در ماه نیست را نمی‌توان داد.
پناهی بعدازاینکه ایده ایجاد کارگاه به ذهنش خطور کرده در ابتدا کمی تردید اما در ادامه حمایت مادر و خواهران خود را دیده است. حالا همسایه‌ها و فامیل او را تحسین می‌کنند و به یاد ندارد کسی از شکست و ناامیدی برایش گفته باشد.
کارگاه فرش‌بافی پناهی یکی از صدها کارگاه فرش‌بافی در استان اردبیل است که اغلب در مرحله فروش با مشکل مواجه می‌شوند. در تمامی این کارگاه‌ها اغلب زنان و دختران شهری و روستایی مشغول به کار اند و با حداقل درآمد یکی از گران‌ترین صنایع دنیا را تولید می‌کنند.
سال گذشته دو هزار و ۵۰۰ بافنده مددجوی کمیته امداد توانسته‌اند پنج هزار و ۲۵۶ مترمربع فرش ببافند.
به گفته معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد استان ارزش ریالی این فرش‌ها ۳۸ میلیارد ریال برآورد شده است و فرش‌های تولید با رج‌شماری ۳۰ الی ۷۰ در قالب ریز و درشت بافی بوده است.
اما مسئله این است که به گفته جهانبخش نژادجواد بیش از ۹۸ درصد از تولیدات در بازار استانی و مرکز به فروش رفته است در حالی که فرش‌های مشابه با صادرات به کشورهای دیگر باارزش چند ۱۰ برابری به فروش می‌رسد.
این خلأ در وضعیتی است که تاکنون هیچ نهاد اجرایی نسبت به ساماندهی بخش فروش و هدایت تولیدات فرش به سمت بازارهای خارجی اقدام درخوری ترتیب نداده است.
از سویی بررسی بسیاری از کارگاه‌های فرش‌بافی نیز نشان می‌دهد هر چند تعداد کثیری از کارگاه‌ها در ابتدای کار تسهیلاتی جزئی دریافت کرده و توانمندی خود را اثبات کرده‌اند اما برای توسعه تسهیلات بانکی لازم برای بافنده‌ها با دیر کرد و شرط و شروط‌های متعدد تأمین می‌شود و یا اصلاً پرداخت نمی‌شود.
این در حالی است که دوراندیشی و بهبود وضعیت بازار فرش اردبیل می‌تواند این صنعت دست را به یکی از صنایع سود آفرین استان تبدیل کند.