استقبال یزدیها از ماه رمضان با برگزاری «آیین آشتی‌کنان»

تاریخ مذهبی استان نشانگر آن است که از گذشته‌های دور تا امروز مراسم و آیین‌های دینی در این شهر تاریخی، با شکوه و عظمت خاصی بر پا می‌شده است.
همشهری، برای اطلاع از آیین‌های گذشته مردم یزد با «صدیقه رمضانخانی» نویسنده و پژوهشگر سرشناس یزدی که آداب و سنن مختلف مردم این دیار را در مراسم و آیین‌های خاص در قالب کتاب «فرهنگ عامه مردم شهر یزد» مورد تحقیق و پژوهش قرار داده، گفت و گویی انجام داده است که در زیر می‌خوانید. از جمله آیین‌هایی که وی به آن اشاره می‌کند برگزاری آیین آشتی‌کنان پیش از فرارسیدن ماه مبارک رمضان است.

• آیین‌های مردم یزد در ماه مبارک رمضان چیست؟

مردم شهر یزد برای رویت هلال ماه در آخرین شب‌های ماه شعبان و هم در آخرین روز ماه مبارک رمضان آداب خاصی داشتند.
بعد از اطمینان از رؤیت هلال ماه از سوی یکی از روحانیون مطلع، خبر آغاز ماه مبارک به مردم مشتاق داده می‌شد. این خبر اغلب از سوی چاوش‌خوانان و نقیبان خوش صدا که بر بلندی‌های مشرف به منطقه خود یعنی بر بالای مناره‌ها، پیش طاق مساجد، گلدسته‌ها و پشت بام‌ها می‌رفتند به گوش مردم می‌رسید. به این عمل «قاصد در کردن» گفته می‌شد.
این آوازها با مضمون نیایش و توسل در هر منطقه با نام‌هایی مانند یا رمضان، المرحبا، الوادع، رمضانیه‌خوانی، مناجات خوانی، مناجات سحری، سحرخوانی، شب خوانی رمضان، سحر آوازی ،گلدسته‌خوانی و صلوات‌خوانی، خوانده می‌شد. گاهی نیز برای وسعت بخشیدن به خبر فرارسیدن ماه مبارک بنا بر رسم کهن در میدان شهر (میدان بعثت یزد) توپ‌های بزرگ شلیک می‌شد و معمولا رسم بر این بود که مردم بعد از شنیدن خبر فرا رسیدن ماه خدا، نقل و شیرینی پخش می‌کردند. همچنین مردم یزد معتقد بودند که با دیدن ماه نو باید چشم‌ها را بست و بعد از بازکردن به آب یا سبزه یا چهره‌ای از سادات نگریست و سپس صلوات فرستاد.

• گفته می‌شود که یکی از آیین‌های یزدی‌ها پیش از آغاز ماه مبارک رمضان،  «آشتی‌کنان» بوده است، کمی در خصوص این آیین برایمان بگویید.

یکی از رسوم زیبای یزدی‌ها قبل از فرارسیدن ماه مبارک برگزاری مراسم یا آیین آشتی‌كنان بود. مردم یزد به ویژه سالخوردگان معتقد بودند که آشتی كردن قبل از ماه مبارك رمضان از واجبات است و هركس با دلی پر از كدورت روزه بگیرد، ثواب روزه واقعی را نخواهد برد.
مراسم آشتی كنان نیز به این صورت برگزار می‌شد كه یك نفر بزرگ‌تر و به قول معروف ریش سفید، پا در میانی می‌کرد و دو نفر را كه نسبت به هم کدورت داشتند، بدون اطلاع یكدیگر به خانه خود دعوت می‌کرد و بعد از صحبت و ذكر حدیث و آیه از مذمت قهر به‌خصوص در این ماه می‌گفت و آن 2 را آشتی داده و معمولا بعد از روبوسی كردن، شیرینی در دهان هر 2 می‌گذاشت؛ سپس با ذکر صلوات مراسم به خیر و خوشی به پایان می‌رسید؛ به‌ویژه اگر آشتی دهنده سید بود، کسی روی حرف وی حرفی نمی‌زد و مراسم آشتی‌كنان سریع‌تر انجام می‌شد؛ چراکه مردم یزد احترام خاصی برای سادات قائل هستند؛ به خصوص زمانی که سید به جد خود قسمی ‌یاد کند.

• در کتاب «فرهنگ عامه مردم شهر یزد» به آیین «کلوخ اندازون» نیز اشاره شده است، در این باره توضیح دهید.

این مراسم در آخر ماه شعبان برگزار می‌شد. در گذشته در این روز مردم دور هم جمع می‌شدند و به شادی و شادمانی می‌پرداختند، خود را برای ماه مبارک رمضان نیز آماده می‌كردند؛ به این ترتیب که در آخرین روز شعبان در خانه بزرگان فامیل جمع می‌شدند و مراسم کلوخ اندازان را برگزار می‌کردند.
بسیاری نیز به باغ‌ها و گردشگاه‌های اطراف شهر می‌رفتند و به تفریح و برپایی مراسم مخصوص این روز می‌پرداختند. در کلوخ اندازی، خوردن انواع خوراکی، برپایی بازی‌های محلی مانند بازی «کُلوغُک» و خواندن اشعار محلی مرسوم بود. همچنین در این روز شولی یزدی یا آش رشته می‌پختند.

• با توجه به نبود وسایل ارتباط جمعی در گذشته، مردم چطور در وقت سحر بیدار می‌شدند؟

مردم برای بیدار شدن از چند روش استفاده می‌کردند. یکی از این شیوه‌ها این بود که همسایه‌ها با هم قرار می‌گذاشتند هر كس به وقت سحر زودتر از بقیه بیدار شد همسایه‌های دیگر را بیدار كند و بیدار كردن هم یا به صورت در زدن بود كه شخص یكی یكی در منازل را می‌كوبید و می‌گفت «سحر است، بیدار شوید».
گاهی نیز همسایه‌ها شخصی را اجیر می‌کردند و به او مقدار پولی می‌دادند تا افراد محله‌ای را بیدار کند. اما راه دیگر برای اعلام وقت سحر یا افطار در یزد این بوده است كه در مناطق مختلف و اصلی شهر مانند خیابان فرمانداری سابق و میدان بعثت، توپ‌های بزرگی گذاشته شده بود که به هنگام سحر یا افطاری شلیک می‌کردند یا این‌که بر بالای مناره‌ها شیپور می‌زدند و مردم را برای برپایی مراسم رمضان آماده می‌کردند.
دیوارهای کاهگلی در یزد علاوه بر مزیت‌های فراوان در بناهای خشتی کاربرد دیگری هم داشته‌اند و آن در تشخیص غروب خورشید بوده است؛ بدین صورت که در نگاه‌کردن به دیوار اگر کاهگل‌ها قابل رویت نبودند، متوجه غروب خورشید و هنگام اذان می‌شدند.