ملکی، یکی از پای پوش های سنتی ایران و بسیار راحت و مناسب برای اکثر اقلیم های آب و هوایی کشورمان می باشد، که متاسفانه با وجود داشتن مزیت های فراوان در ذهن بسیاری از مردم به باد فراموشی سپرده شده است.
قبل از مرسوم شدن کفش های امروزی ،پاپوش عمده ی اهالی روستا های استان فارس ملکی بود. گیوه و ملکی دوزی از دیگر صنایع دستی صاحب نام فارس است که از دیرباز در این دیار فعال بوده است. ملکی نوعی پای پوش ویژه مردان است و از جمله محصولاتی می باشد که به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران، از قدیم مورد استفاده بوده است.قبل از مرسوم شدن کفش های امروزی ،پاپوش عمده ی اهالی روستاهای استان فارس ملکی بود.طریقۀ دوختن ملکی و مواد مورد نیاز:
رویه (رووار ): که از نخ کتانی بسیار محکم بافته می شود و به بافتن آن رووار چینی گفته می شود. رووار چینی حرفه یا بهتر بگویم شغل زنان و دختران خانه دار بوده و بعضاً با رووار چینی کمک خرجی برای خانواده بوده اند و اکنون هم در بعضی خانه های شهری و یا روستایی رووار می چینند. رووار را دانه ریز یا دانه درشت می بافند که دانه ریز آن قیمت بیشتری دارد، زیرا هر چه نخ های کتانی ریزتر بافته شوند ،استحکام بیشتری دارند.
شیوه: شیوه به قسمت زیرین ملکی گفته می شود که با زمین تماس دارد. به افرادی که این حرفه را دارند شیوه کش می گویند. مواد اولیه ی آن عبارت است از پارچه (لته) گهنه، پوست گاو و چسپنده هایی مثل کتیرا و سریشم.
طریقه ی ساخت شیوه بدین صورت است که پارچه را به مواد چسپنده آغشته می کردند، و سپس آنرا روی هم تا می زدند بطوری که عرض آن در حدود یک و نیم سانتی متر می رسید. پارچه ها را در کنار هم قرار می دادند و آنرا پرس می کردند، و آنگاه چند نخ چرمی که دوال گفته می شد را از وسط آنها عبور می دادند و به عقب (پاشنه) و جلو شیوه وصل می کردند. یک شیوه ی خوب می توانست چندین سال دوام داشته باشد.
طریقه ی ساخت شیوه بدین صورت است که پارچه را به مواد چسپنده آغشته می کردند، و سپس آنرا روی هم تا می زدند بطوری که عرض آن در حدود یک و نیم سانتی متر می رسید. پارچه ها را در کنار هم قرار می دادند و آنرا پرس می کردند، و آنگاه چند نخ چرمی که دوال گفته می شد را از وسط آنها عبور می دادند و به عقب (پاشنه) و جلو شیوه وصل می کردند. یک شیوه ی خوب می توانست چندین سال دوام داشته باشد.
دوره (زهوار): که آن هم از نخ کتانی اما بسیار فشرده و محکم تر به صورت نوار یک سانتی و با طرز بافت متفاوت توسط رووار چین بافته می شود. در دوخت گیوه، پس از دوختن رووار به تخت بر روی خط دوخت به صورت مضاعف دوخته می شود که موجب استحکام بیش از حد دوخت می شود به گونه ای که گیوه هیچگاه از دوخت دور پاره نمی شود.
چرم: مواد اولیه ی مورد استفاد در پاشنه و اطراف ملکی چرم است. ملکی دوزها چرم ساز هم هستند و چرم مورد نیاز خود را می سازند.
برای ساخت چرم پوست گاو را جهت مو زدایی چند روزی در آب آهک قرار می دهند و پس از شستشوی کامل ،ذاغ را در آب حل کرده و چند روزی هم آنرا در آن محلول قرار می دهند. سپس آنرا در آفتاب خشک کرده و روی آنرا پیه می مالند و دوباره در آفتاب قرار می دهند. طوریکه چربی پیه به درون آن نفوذ می کند. بعد از اتمام این مراحل چرم برای استفاده مهیا است. کافی است جهت استفاده آنرا در آب قرار دهند.
چرم: مواد اولیه ی مورد استفاد در پاشنه و اطراف ملکی چرم است. ملکی دوزها چرم ساز هم هستند و چرم مورد نیاز خود را می سازند.
برای ساخت چرم پوست گاو را جهت مو زدایی چند روزی در آب آهک قرار می دهند و پس از شستشوی کامل ،ذاغ را در آب حل کرده و چند روزی هم آنرا در آن محلول قرار می دهند. سپس آنرا در آفتاب خشک کرده و روی آنرا پیه می مالند و دوباره در آفتاب قرار می دهند. طوریکه چربی پیه به درون آن نفوذ می کند. بعد از اتمام این مراحل چرم برای استفاده مهیا است. کافی است جهت استفاده آنرا در آب قرار دهند.
مزایای گیوه یا ملکی:
۱-استحکام و کارکرد طولانی مدت که در صورت احتیاط بیشتر و رسیدگی تا ده سال تضمین می شود.
۲-خنک بودن آن در فصل تابستان و عدم تعریق پا و در نتیجه عدم ایجاد بوی بد در پا و سلامت پا.
۳-انعطاف و عدم تفاوت لنگه های آن در چپ و راست بودن و در نتیجه راحتی پا و ثابت ماندن فرم اصلی گیوه یا ملکی.معایب گیوه
یا ملکی : ۱-استفاده از آن در روزهای زمستان و
به خصوص روزهای بارانی مناسب نیست . ۲-درصورتی که تمیز نگه داشته نشود و کثیف شود باید شسته شود
و بعد از شسته شدن کمی تنگ می شود که باید دوباره مرحله یقالب گیری وگل گیوه زدن تکرار شود .
